خستگی و خواب آلودگی تهدید جدی برای رانندگان

خستگی و خواب آلودگی تهدید جدی برای رانندگان

خستگی خطر بزرگ و پنهان برای رانندگان (به ویژه رانندگان حرفه‌ای) به شمار می‌رود. امروزه در کشورها افزایش تقاضا برای حمل و نقل (در بخش کالا) از یکسو و هزینه‌های زندگی از سوی دیگر، رانندگان را مجبور به فعالیت بیشتر از توان جسمی و روحی خود نموده است. در راستای ارتقای ایمنی تردد جاده‌ای، با این عامل نیز می‌بایستی برخورد علمی ـ اجرایی صورت گیرد و عوامل منجر به بروز خستگی و نشانه‌های آن شناسایی شود و به دنبال آن اقدامات در راستای جلوگیری از بروز و تخفیف صدمات احتمالی انجام شود. خواب آلودگی زمان عکس‌العمل را (که یکی از پارامترهای حیاتی برای رانندگی مطمئن است) تحت تاثیر قرار می‌دهد. به علاوه به مراقبت، هوشیاری، سطح آگاهی و تمرکز و نیز توانایی انجام فعالیت‌های نیازمند توجه خاص (مانند رانندگی) نیز لطمه وارد می‌شود. سفرهایی که مستلزم رانندگی طولانی در جاده‌های یکنواخت مثل آزادراه‌ها هستند، بیشترین احتمال منجر شدن به خواب آلودگی راننده را دارا هستند. سفرهای حمل و نقلی به ویژه وسایل نقلیه سنگین باری و مسافری، بیشتر در معرض خطر خواب آلودگی‌اند. به طور کلی خستگی عبارت است از ضعف فکری و جسمی ناشی از استراحت ناکافی در دوره‌ای از زمان که تاثیرات آن، موجب بر هم خوردن تعادل جسمی و روانی فرد می گردد هر فرد در شبانه روز نیاز به ۷ تا ۸ ساعت خواب دارد. هر شخصی به واسطه داشتن ساعت بیولوژیکی در بدن پس از مدتی فعالیت و سوخت و ساز انرژی داخلی، نیاز به استراحت و خواب پیدا می‌کند. رانندگانی که از این الگو پیروی نمی‌کنند، ممکن است به خستگی دچار شده و ضمن چرت زدن، کنترل وسیله را از دست بدهند و در پی آن یا از جاده خارج شده و یا به مسیر مقابل منحرف شوند و حادثه‌ غیر قابل جبرانی را رقم بزنند. تصور کنید اگر راننده‌ای به دلیل خستگی دچار «خواب کوچک» یا اصطلاحاً چرت به مدت ۴ ثانیه شود، در صورت داشتن سرعت ۱۰۰ کیلومتر در ساعت مسافت ۱۱۱متر را بدون هیچگونه راهبری و کنترل خواهد پیمود. یعنی در طول این مدت کوتاه، وسیله نقلیه به مسافت ۱۱۱متر راننده نخواهد داشت! به طور کلی سوانح و تصادفات مربوط به خستگی در راه‌های برون شهری بیشتر از معابر درون شهری رخ می‌دهد. بالا بودن میانگین طول سفر از یکسو و یکنواختی محیط و سرعت وسیله نقلیه از سوی دیگر از اهم دلایل این موضوع به شمار می‌آید. اهمیت خستگی از آنجاست که راننده به دنبال بروز آن، مجبور به نوشیدن، خوردن و یا گاه، باز کردن کمربند ایمنی می‌شود و این موارد، خطرات بیشتری خواهد داشت. به طور کلی همه رانندگان اعم از حرفه‌ای و عادی، ممکن است به واسطه شرایطی دچار پدیده خستگی شوند اما احتمال آن برای بعضی گروه‌ها بیشتر است. کدام گروه از رانندگان بیشتر تحت تاثیر خواب قرار دارند؟ الف) رانندگان جوان: اساساً رانندگان جوان به دلیل شرایط و سبک خاص زندگی خود، تصور نیاز کم به خواب و گاه کم خوابی، احتمال خطر بیشتری را دارا هستند. آنها همچنین ممکن است بدلایل شغلی یا تفریحی و یا… رانندگی در شب را ترجیح دهند. ب) کارکنان شیفتی: شیفت کاری این افراد، الگوی استراحت و خواب را برهم می‌زند به طوری که کارکنان شب کار دارای بالاترین احتمال خطر در خصوص خستگی در حین رانندگی می‌باشند. ج) رانندگان حرفه‌ای حمل و نقل بار و مسافر حساسیت محمولات باری ممکن است منجر به ایجاد استرس در راننده شده و وی را به فعالیت مداوم در عین خستگی مجبور نماید شرایط اقتصادی نامناسب فرد نیز در برخی موارد به موارد فوق اضافه می‌گردد. مثل قسط ماهانه خودرو… که گاه انجام رانندگی بیشتر از ۱۰ ساعت در روز را بدون استراحت فراهم می‌آورد! سبک کار نشسته، بدون تنوع، توام با وضعیت غذایی نامناسب از مهمترین دلائل خطر پذیری بالای این گروه می‌باشد. د) افراد دچار اختلالات خواب: رانندگان دارای اختلالات خواب و بیماری‌های مربوط به بی‌خوابی و کم‌خوابی در معرض ابتلا به خستگی در حین رانندگی به شکل عمده تری می‌باشند. تحقیقات زیادی در مورد حالات و نشانه‌های خستگی رانندگان انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد: • اغلب رانندگان در مورد نشانه‌های خستگی و راهکارهای موجود برای اجتناب از آن آگاهی دارند. • ایجاد وقفه و تعویض راننده بیشتر از رانندگی یکسره و استراحت کافی برای سفر مورد توجه است. • توقف در فواصل زمانی معین و یا در هنگام احساس خستگی و کاهش تمرکز کاملا قابل قبول و پذیرفتنی است. • نیمی از رانندگان وقتی که کمتر از یکساعت تا مقصد یا یک شهر مناسب راه باقی مانده است، در هنگام خستگی مایلند به رانندگی ادامه دهند. نقش فاکتورهای زمان و نوع راه زمان در طول ۲۴ ساعت شبانه روز ساعت بیولوژیکی طبیعی بدن بر دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و مهمتر ازهمه بر هوشیاری تاثیر میگذارد.در ساعت بیولوژیکی و ریتم اعمال و رفتار ۲۴ ساعته بدن ما نقاط اوجی وجود دارد. • افراد در ساعت‌های ۲ تا ۶ صبح و ۲ تا ۴ بعدازظهر علاقه بسیاری به خوابیدن دارند. • این ساعت‌های اوج خواب آلودگی، با کم خوابی‌های ماقبل تشدید می‌شوند. • تصادفات شیفت کاری و رانندگی در این زمانها به اوج خود می‌رسند. • این موضوع مشخصا در صنایع بحرانی از نظر ایمنی مثل حمل ونقل بسیار خطرناک است. • کارکنان وقتی از سر کار راهی منزل هستند، نیز به دلیل خستگی در خطر هستند. • تمامی این مسائل همچنین می‌توانند با ترکیب شدن با ناراحتی و یکنواختی دچار افزایش خطر بیشتری شوند. ۲ نقطه زمانی اوج تصادفات یکی حوالی ساعت ۲ صبح است و اصولا توسط افرادی اتفاق می‌افتد که در حال بازگشت دیروقت به منزل هستند. دیگری حدود ساعت ۴ تا ۶ صبح است که اغلب مربوط به افراد و کارکنانی می‌شود که به صورت شیفتی کار می‌کنند. این ساعات کلیدی وقوع تصادفات ناشی از خستگی در هنگام صبح زود و بعد ازظهر، با زمانهایی که احتمال وقوع پدیده چرت زدن بسیار زیاد است، مطابقت دارد. بر اساس این تحقیق به نظر می‌رسد رابطه‌ای بین سن رانندگان و زمان اوج خستگی رانندگان موجود باشد. رانندگان جوانتر برای خستگی و خواب در ساعات ابتدایی صبح بیشتر مستعد هستند. در حالی که رانندگان مسن‌تر معمولا در طول بعد از ظهر دچار این مساله می‌شوند. در مورد رانندگان ۷۰ سال به بالاساعات اوج خواب گرفتگی بین ۱۰و۱۱ صبح می‌باشد. نوع راه راه‌های یکنواخت و ثابت با محرک‌های بصری معدود برای راننده (مثل جاده‌های کویری) و جاهایی که راننده نیاز زیادی به کنترل کامل وسیله نقلیه احساس نمی‌کند و تردد هم کم باشد، محتمل‌ترین نقاط برای وقوع تصادفاتی با علل خستگی و خواب آلودگی هستند. راه‌های شهری به دلیل سطح فعالیت بیشتر در آنها که به رانندگان کمک می‌کند فعال و هوشیار باشند، برای وقوع حوادث ناشی از خستگی کمتر مستعد هستند. نوع تصادفات در نتیجه تصادفات مربوط به خواب آلودگی معمولا منجر به مرگ یا جراحت شدید می‌شود. معمولا راننده خواب آلود از مسیر مستقیم به سمت کنار جاده یا خودرو مقابل منحرف می‌شود. تصادف‌های مربوط به خواب آلودگی معمولا شدید هستند که احتمالا می‌تواند به دلیل سرعت بالاتر و ناتوانی راننده برای جلوگیری از برخورد باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد کشته‌ها و مجروحین در تصادفات ناشی از خواب آلودگی ۵۰ درصد بیشتر از تعداد آنها در کل تصادفات است و تصادفات ناشی از خستگی ۳ برابر کشته‌های بیشتر و ۲ برابر مجروحین بیشتری نسبت به دیگر تصادفات دارند. نشانه‌های یک تصادف ناشی از خستگی و خواب آلودگی عبارتند از: • خودرویی تک از جاده خارج شده باشد • تصادف در یک جاده با سرعت زیاد اتفاق افتاده باشد • راننده اقدامی برای توقف خودرو و جلوگیری از حادثه از جمله ترمز گرفتن انجام نداده است • خودرو تک سرنشین بوده است • تصادف در ساعات اولیه صبح یا بین ۳ تا ۴ بعد از ظهر رخ داده است اقدامات پیشگیرانه از خستگی و خواب آلودگی در هنگام رانندگی • آموزش رانندگان در مورد نشانه‌های خستگی و لزوم توقف در هنگام خستگی • طراحی مهندسی محیط اطراف جاده جهت امکان واکنش و آسیب کمتر برای راننده‌ای که خسته است و از جاده خارج می‌شود. • فراهم آوردن مکان‌های امنی برای رانندگان که اتوموبیل خود را متوقف کرده و در آنجا استراحت کنند. . در بخش جاده نیز، اصلاحات روسازی شامل خطوط و شیارهای صدادار، جداسازی مسیرهای رفت و برگشت، خط کشی‌های اکستروژن (صدادار)، نصب سرعتگیرهایی ۵/ ۲ سانتیمتری و تعریض شانه‌ها از راهکارهای مهم در هشیاری رانندگان و جلوگیری از بروز تصادفات و کاهش خطرات آنها در صورت وقوع به شمار می‌آید. افزایش آگاهی رانندگان راننده معمولا هنگامی که احساس خواب آلودگی می‌کند، هنوز هوشیار است؛ بنابراین در مورد توقف کردن و استراحت یا ادامه دادن به رانندگی تصمیم‌گیری می‌کند. اغلب رانندگانی که در تصادفات ناشی از خواب آلودگی نقش داشته‌اند، خواب بودن را تکذیب می‌کنند. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که اگر فرد در حین چند دقیقه خواب بیدار شود، اطلاعی از خواب رفتنش نخواهد داشت. تعداد رخدادها با افزایش درجه خواب آلودگی راننده افزایش می‌یابد و همه اتفاقات مهم (از جمله انحراف کامل خودرو از خط) بعد از زمانی نسبتا طولانی از احساس خواب آلودگی راننده و معمولا بعد از دوره مبارزه با خواب آلودگی رخ می‌دهد. برخی رانندگان ظاهرا تفاوت احساس خواب آلودگی شدید و به خواب رفتن واقعی را نمی‌فهمند. برنامه «شادابی راننده» شاداب سازی رانندگان یک ابتکار ایمنی جاده‌ای منطقه‌ای است که سالهاست در استرالیا اجرا می‌شود. این برنامه به تدریج در دیگر ایالت‌ها نیز مورد تایید قرار گرفت. اغلب مکانهای مشهور به «شادابی راننده» در همه دوره‌های اوج ترافیک تعطیلات مثل کریسمس و یا تعطیلات دراز مدت باز هستند. این مکانها هم اکنون تقریبا در ۱۰۰ محل مختلف در سراسر NSW قرار دارند. استراحتگاه‌ها (Rest Areas) استراحتگاه‌ها فرصتی برای رانندگان فراهم می‌کنند تا با آرامش و اطمینان اتوموبیل را در کنار جاده متوقف کنند و استراحت کوتاهی انجام دهند. هدف ایجاد استراحتگاه‌ها کاهش تعداد تصادفاتی است که به خستگی راننده مربوط می‌شوند. استراحتگاه‌ها رانندگان مسافت‌های طولانی را قادر می‌سازند تا تناوب، مدت و کیفیت توقف برای استراحت خود را با اصل ایمنی جاده‌ای «هر ۲ ساعت توقف کن، شاداب باش. با روحیه باش» تطبیق دهند.