ایمنی حریق

ایمنی حریق

گازهای حاصل از حریق

 آتش سوزی از جمله حوادثی است که هر روزه تعداد قابل توجهی از افراد و اموال قربانی آن می شوند در اثر سوختن مواد با توجه به نوع موادی که می سوزند  محصولات خطرناک حاصل از آن را می‌توان به چهار دسته شعله، گرما، دود و گازهای سمی تقسیم نمود. افرادی که در محل حریق محبوس شده باشند و یا آتش‌نشانی که بدون استفاده از دستگاه تنفسی وارد حریق شوند  در اثر تماس با گازهای حاصل از حریق دچار کاهش بینایی ، عدم توانایی فیزیکی اختلال درسیستم هماهنگی عضلاتی و اختلال در جهت یابی، وحشت و هراس و در نهایت اختلال در قضاوت می شوند. مجموعه عوامل ذکر شده  و باعث تاخیر یا عدم فرار از محل حادثه می‌شود .

بنابر گزارش موسسه ملی پیشگیری و کنترل حریق (NFPA) 53 % قربانیان ، استنشاق کنندگان تولیدات حریق می باشند و حتی 42% از کسانی که زنده به بیمارستان می رسند بر اثر جراحات این استنشاق تلف می‌شوند.

عمده ترین مواد تولیدی در حریق که با عث ایجاد خسارت غیر قابل جبران جانی می شود گاز های حاصل از حریق می‌باشد. گرچه گازهایی که در اثر احتراق مواد به وجود می‌آیند بسیار متنوع می‌باشند ولی به طور کلی میتوان آنها را به دو گروه اصلی تقسیم نمود :

1.     گازهای خفه کننده و مخدر

2.     گاز های تحریک کننده

مخدرها در سم شناسی حریق اساساً به موادی گفته می‌شوند که قادر به ناتوان کردن سیستم اعصاب مرکزی همراه با بیهوشی و در نهایت مرگ هستند. اثرات مواد خفه کننده و مخدر در ایجاد مسمومیت بستگی به مقدار تجمع آنها در بدن دارد و به این معنی که در ارتباط با اثر این مواد ، هم غلظت ماده و هم زمان تماس با آن اهمیت داشته و شدت اثرات با افزایش دوز، افزایش می یابد ولی اثرات مواد محرک اساساً بستگی به غلظت آنها دارد و در واقع شدت اثرات در نتیجه افزایش زمان تماس افزایش نمی‌یابد. تحریک چشمها یک اثر سریع است که بستگی به غلظت مواد محرک دارد و ممکن است باعث عدم فرار مصدوم از مکان آتش گرفته شود در اثر این مواد انتهای رشته های عصبی در شبکیه تحریک شده همراه با احساس درد موجب بسته شدن رفلکسی چشمها و اشک ریزش می‌شود. البته محرکهای شدیدتر ممکن است باعث آسیبهای بعدی چشم گردند و فرد مصدوم ممکن است چشمهای خود را بسته و بدین ترتیب این اثرات را تسکین دهد ولی بسته شدن چشم نیز موجب عدم فرار مصدوم از محل حادثه می‌گردد. مواد محرک موجود در هوا که وارد دستگاه تنفس فوقانی می‌گردند و اعصاب تنفسی را تحرک نموده و باعث ایجاد احساس سوختگی در بینی ، دهان و گلو به همراه افزایش ترشح می‌گردد.

بدنبال تحریک دستگاه تنفسی فوقانی تحریک دستگاه تنفسی تحتانی نیز صورت می‌گیرد.  این تحریک موجب انقباض برنشها و سرفه می‌گردد. صدمات و التهابات بافت ریوی و مرگ اغلب پس از تماس با غلظتهای بالا معمولاً بعد از 6 تا 48 ساعت اتفاق می افتد به علاوه به نظر می‌رسد که تحرکات ریوی حساسیت بافتها را نسبت به عفونتهای باکتریایی افزایش دهد برخلاف دستگاه تنفسی فوقانی ، تحریکات ریوی علاوه بر غلظت مواد به طول مدت تماس نیز بستگی دارد.

در هر حال تنوع موادی که میتوانند به عنوان مواد سمی در مبحث سموم ناش از احتراق مواد مورد مطالعه قرار گیرد بسیار گسترده است.عمده ترین موادی که در جریان آتش سوزی تولید می شود عبارتند از :

اسیدهای هالوژنه	, HBr , HF HCl
آمونیاک	NH3
فسژن	COCl2
اکسیدهای کربن	CO,CO2
سیانید هیدروژن	HCN
دی اکسید گوکرد	SO2
سولفید هیدروژن	H2S
اکسیدهای نیتروژن	N2O,NO,N2O3,NO2

اگر چه هر یک از گازهای حاصل از حریق اثرات فزیولوژیکی کاملاً متفاوتی را به وجود می‌آورند ولی زمانی که در یک مخلوط حضور دارند ،ممکن است هریک درجات معینی از یک اثر را ایجاد نمایند به عبارت دیگر ممکن است این موارد در کنار یکدیگر اثرات افزایشی داشته باشند به عنوان مثال کاملاً مشخص شده است که منواکسید کربن و سیانید هیدروژن اثرات افزایشی دارند بنا براین منطقی به نظر می رسد که برای برآورد شرایط خطر باید مقدار آنها را با هم جمع نمود.

بر اساس مطالعات سم شناسی تجربی دیده شده است که هیدروژن‌کلراید در جوار منواکسیدکربن بسیار خطرناکتر است ویا برعکس در حضور هیدروژن‌کلراید مسمومیت با منواکسیدکربن بسیار شدیدتر خواهد بود . همچنین دیده شده است که اثرات هیدروژن‌کلراید و سیانیدنیتروژن نیز افزایشی است بویژه در ایجاد مرگ این موارد در کنار هم قادرند در غلظتهای کمتر ایجاد مرگ نمایند که اغلب پس از چند روز رخ می‌دهد.

دی‌اکسیدکربن سمیت کمی را داراست و در سم شناسی حریق اهمیت چندانی ندارد ولی قادر است تنفس را تحریک نموده و باعث افزایش میزان تنفس در یک فرد شود علاوه بر این دیده شده است که شیوع مرگ و میر در اثر منواکسید کربن در جوار دی‌اکسیدکربن افزایش بیشتری دارد این افزایش می تواند در اثر توام شدن اسید دوز تنفسی(بوجود آمده به وسیله دی‌اکسید کربن) و اسید دوز متابولیک (بوجود آمده توسط منواکسید کربن) باشد .

سیستمهای اعلام حریق

اهداف :این سیستمها به دو صورت دستی و اتوماتیک بکار گرفته میشوند هدف از بکار گیری این سیستم حفظ جان انسانها و حفاظت از اموال و سرمایه ها میباشد.برای حفظ جان انسانها لازم است اعلام حریق به صورت سمعی و بصری انجام گردد ، بطوریکه کلیه افرادی که در معرض خطر آتش سوزی هستند با اطمینان کامل از وقوع آتش مطلع شده و زمان کافی برای تخلیه ساختمان و خروج از از مکنطقه خطر را داشته باشند .البته اخیرا سیستم جدیدی که بوسیله تحریک حس بویایی اعلام خطر مینماید ساخته شده است تا افراد کم شنوا هم بتوانند در حالتی که خواب باشند از وجود حریق مطلع شده و جان خود را نجات دهند.در این سیستم نقش اصلی بعهده کاشفهای اتوماتیک (شامل حرارتی و دودی و...) میباشد و متناسب با بخشهای مختلف ، تعداد و نوع کاشفها متفاوت خواهد بود.
 تعاریف: Detector : کاشف Manual Call Point : شستی اعلام خطرFire Alarm : زنگ اعلام خطر Zone: به معنی قسمت ،قسمت بندی یا بخش بندی می باشد.  Fire Zone (بخش کشف حریق ):بهترین وموثرترین راه برای محدود کردن حریق در ساختمان تقسیم آن به قسمتهای کوچکتر می باشد. Detection Zone( بخش کشف حریق):به بخشی گفته می شود که در آن بخش مدار کشف حریق نصب می گردد.  Alarm Zone(بخش اعلام حریق ):به بخشی گفته می شود که در بخش مدار اعلام حریق نصب می گردد.محل نصب تابلوهای مربوطه بستگی به جغرافیایی ساختمان محل های فرار ،محل های امن و آخرین نقطه ی احتمالی سرایت حریق دارد.

انواع مدارهای کشف و اعلام حریق:مدارهای کشف و اعلام حریق را میتوان به دو دسته کلی تقسیم نمود

1- مدار اعلام حریق دستی (Manually Fire Alarm System):در این سیستم شاسی های اعلام حریق (MCP) و زنگ در نقاط مورد نظر نصب و توسط یک زون مشترک یا مستقل به منبع تغذیه متصل می گردد. در حالت عادی شستی ها باز بوده و جریان از مدار عبور نمی نماید.در صورتیکه یکی از شاسی ها بسته شود ، جریان مدار برقرار گردیده وکلیه زنگها به صدا در خواهد آمد. در یک نوع مدار هر شستی فقط زنگ یا زنگهای مربوط به مدار خودش را بصدا در می آورد.

2- سیستم اتوماتیک مرکزی( Automatic Fire Alarm System ):این سیستم علاوه بر شستی و زنگ دارای کاشفهای اتوماتیک مختلف و همچنین یک تابلو کنترل مرکزی میباشد.

که علاوه بر اعلام دستی امکان اعلام اتوماتیک ( در اثر احساس حرارت ، دود ، شعله و .... ناشی از حریق ) و همچنین نشاندهنده طبقه و قسمت یا حتی فضایی که آتش سوزی در آن محل شروع شده است وجود دارد ، در واقع یک سیستم هوشمند به کمک یک میکرو پروسسور کلیه فضاهای مورد نظر را بصورت دائمی کنترل و حفاظت می نماید. این سیستم نقش مهمی در جلو گیری از وقوع و توسعه حریق دارد.

سیستمهای اعلام حریق اتوماتیک:

این سیستمها به دو دسته زیر تقسیم میگردند

1-     سیستم اعلام حریق متعارف (معمولی) (Convectional)

در این سیستم  ساختمان به چند منطقه (زون) آتش تقسیم میشود . هر منطقه(Zone)  که مشتمل بر کاشفها ، شستی ها ، و زنگها میباشد دارای مدار اعلام حریق مستقل است بمحض شروع آتش در یک منطقه از ساختمان ابتدا زنگهای همان منطقه بصورت دستس یا اتوماتیک بصدا در می آید و در صورتیکه سیگنال توسط اپراتور یا نگهبان قطع نشود زنگ سایر منطقه ها بصدا در خواهد آمد

2-     سیستم آدرس ده ( Addressable )

در این سیستم تمام عناصر بکار گرفته شده از قبیل کاشفها شستی ها زنگ و تکرار کننده ها توسطیک کد ویا آدرس مشخص میشوند و مرکز کنترل ، اتاق یا محل مورد نظر را با همان کد و یا آدرس شناسایی مینماید.ملاحظه میشود که در این سیستم ، نقطه ای که آتش سوزی از آنجا شروع گردیده بسیار سریع شناسایی شده و در نتیجه اقدامات لازم با سرعت کافی انجام خواهد شد. با توجه به مطالب مورد اشاره سیستم آدرس ده کیفیت فنی بالاتری دارد

در این سیستم تمامی عناصر روی یک یا چند حلقه (Loop) بسته به تعداد عناصر قرار خواهند گرفت تعداد عناصر قابل قبول در یک حلقه در سیستمهای مختلف متفاوت است ولی بطور متوسط ظرفیت هر حلقه حدود 100 عنصر با پوشش دهی ده هزار متر مربع می باشد.در ساختمانهای بزرگ یافتن محل حریق به سادگی میسر نیست لذا بایستی ساختمان را منطقه بندی (zone) بندی نمود

در منطقه بندی ساختمان باید عوامل زیر را مد نظر قرار گیرد:

1-     سهولت شناسایی منطقه

2-     قابلیت دسترسی

3-     ابعاد فضا

4-     دیوار ها و سایر عوامل جدا کننده

5-      امکان تمرکز نیروها در منطقه مورد نظر

مقررات زیر در منطقه بندی باید مورد نظر قرار گیرد:

1-     منطقه مورد نظر نباید از دیوار وعوامل جداکننده تجاو نماید

2-     مساحت منطقه نباید از 2000 متر مربع بیشتر باشد.

3-     هر منطقه بایستی فقط یک طبقه را در بر گیرد

اجزا سیستم اعلام حریق اتوماتیک معمولی

1-     شستی اعلام

شستی اعلام با قابلیت پاسخ گوئی در زمانی کمتراز یک ثانیه، در راهروها و دربهای خروجی، قسمت های ورودی و محل اجتماعات نصب شده که با شکسته شدن شیشه مخصوص پیامی به مرکز کنترل اعلام حریق ارسال و از آن پس، عملیات برنامه ریزی شده، به اجرا درخواهد آمد.

محل مناسب نصب شستی :

1-     حداکثر فاصله برای رسیدن به شستی از 30 متر بیشتر نباشد.

2-     شستی در ارتفاع 140 سانتی متر از کف تمام شده و درنقطه ای کاملاً روشن و قابل دسترس و حتی الامکان در محل تقاطع مسیرهای خروج نصب شود.

3-     شستی باید بصورت روکار یا نیمه تو کار و متضاد با رنگ محل (قرمز) به طوریکه از فاصله دور قابل مشاهده باشد نصب گردد.

4-     شستی های در ورودی راه پله ها و معابر خروج اضطراری می توانند در منطقه (زون) جداگانه و یا هر یک در مدار همان طبقه قرار گیرند.

2-     وسایل هشدار دهنده :

جهت آگاهی متصرفین ساختمانها از وقوع حریق تجهیزات هشدار دهنده حریق در بخش های مختلف بنا نصب می شوند که به دو شکل سمعی و بصری می باشند.

الف – وسایل سمعی (آژیرهاو زنگها )وسایل سمعی باید مشخصات ذیل را داشته باشند:

1-ردیف فرکانس : 500 تا 1000 هرتز

2- حداقل سطح صوت : 65 دسیبل یا 5 دسیبل بیشتر از حداکثر همهمه موجود در فضا باشد.

3 – در اتاق خوابها در محل تخت خواب حداقل 75 دسیبل صوت ایجاد نماید.

انواع وسایل هشداردهنده سمعی:

1-    بیزر با صدای ضعیف جهت آگاهی از نقص در سیستم و یا قطع مدار و باز شدن کاشفها این صدا از درون تابلو کنترل حریق شنیده میشود

.2-     زنگ با صدای متوسط

3-     سیرین یا آژیر ( با چرخش پروانه ای توسط موتور الکتریکی صدا تولید می شود )

4-     آژیر الکتریکی: با تنوع در سطح صوت و فرکانس و تن صدا.

انتخاب یکی از چند هشدار دهنده های فوق بستگی به عوامل زیر دارد .

1)      صدای هشدار دهنده باید بالاتر از همهمه موجود در فضا و کاملا قابل شنیدن باشد

2)      نوع هشدار دهنده باید متناسب با فضا و متصرفان در نظر گرفته شود

.3)      تن صدای هشدار دهنده اعلام حریق باید متمایزاز صدای دیگر وسایل هشداری باشد.

4)      سروصدای هشدار دهنده باید متناسب با موقعیت کاربری و قابل شنیدن باشد.

ب -   کاربرد وسایل هشدار دهنده بصری ، چراغهای نشانگر و چراغ چشمک زن

1) در فضاهایی که صدای بلند زنگ موجب ناراحتی شدید افراد خواهد شد یا افراد ناشنوا حضور دارند یا تردد دارند لازم است هشدار دهنده بصری مناسب نصب گردد.

2)چراغهای نشانگر برای یافتن سریع مکان حریق زده

3) برای پیدا کردن سریع مکان حریق زده از چراغهای چشمک زن یا نشانگر با نصب در کنار یا بالای درب ورودی مکان استفاده میشود .

نوع عملکرد وسایل هشدار دهنده سمعی و بصری حریق:

1)      هشدار عمومی: در این حالت کلیه آژیرهای موجود در ساختمان همزمان به صدا در می آیند.

2)      هشدار منطقه ای: در این حالت آژیر فقط در منطقه حریق زده به صدا در می آید

.3)      هشدار مرحله ای: در این حالت سیستم هشدار دهنده ابتدا در محل تجمع افراد مسئول به مدت معین (حداکثر 2 دقیقه)  بصدا در خواهد آمد و سپس آژیر در کلیه قسمتها شنیده خواهد شد.

ایمنی انبارهای صنعتی در برابر آتش سوزی

مقدمه
درحالی که همه از ایمنی به عنوان یکی از اصول بسیار مهم یاد می کنیم ولی پروژه‌های ایمن سازی به ندرت جایی درخور و مناسب در فهرست اولویتهای یک کارخانه به خود اختصاص می دهد. هنگامی که کارخانه ها به ایمنی در مقابل آتش سوزی می اندیشند، معمولا تصمیم به پیروی از نشانه های مقابله با آتش و تنظیمات و کنترل آن به روشهای معمول می‌گیرند. زمانی که این روشها را به درستی به کار گیریم و استفاده از آنها به طور قانونی اجباری شود ضریب ایمنی در مقابل آتش سوزی در انبار به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. تفاوت بین افت اندک سود مالی و ضرر ناشی از بروز فاجعه‌ای عظیم، خواه ناخواه همه کارخانه ها را به سوی به کارگیری دانش ایمنی در مقابل آتش و استفاده از آن در طراحی انبار و فعالیتهای عملیاتی سوق می دهد

راههای عملی
آنچه در زیر آمده است، پیشنهادها و شرایطی است که در بسیاری از عملکردها و فعالیتهای انبار استفاده می شود. شایان ذکر است که اجرای این روشها به میزان زیادی به ویژگیهای انبار و تجهیزات و سرمایه شما بستگی دارد.
_ اگر چه ممکن است انبارهای کوچک به طور قانونی به سیستم آبفشانی خودکار نیاز نداشته باشند، ولی این وسیله یکی از ابزارهای استاندارد پراهمیت در هر انباری است.
_ مواد ذخیره شده در سالن باید در راهرویی به طول حداقل 100 و عرض حداقل 50 فوت نگهداری شوند.
_ راهروهای با پایان بی استفاده نباید درازایی بیش از 50 فوت داشته باشند.
_ در خلال عملیات ذخیره مجدد موجودی، استفاده از روشهای دستی مانند کارتهای موجودی (کانبان) برای جلوگیری از انباشت مواد در فاصله ای کمتر از 24 اینچ یا نصف عرض راهرو به‌کار می رود.
_ استعمال دخانیات در انبار به‌کلی ممنوع است و علامتهای « سیگار نکشید» مورد نیاز است.
_ مانند هر قسمت دیگری در فرآیند عملیاتی درجه ایمنی مقابل آتش سوزی به طور عمده از شیوه ها ، فرآیندها و آموزشهای فراهم دیده شده به کارکنان تأثیر می پذیرد.
_ برنامه های تخلیه: بسیار مهم است که برای کارمندان به طور کامل مشخص سازید هنگام وقوع آتش سوزی و یا شنیدن صدای آژیر خطر از آنها انتظار انجام چه کاری را دارید. معمولی ترین عکس العمل کارکنان در این مواقع توجه به سرپرستان و مدیران و یا سایر کارکنان است تا ببینند آیا دیگران ساختمان را ترک می کنند یا نه. باید به کارکنان آموزش داد تا درصورت شنیدن صدای آژیر سریعاً ساختمان را از طریق نزدیک‌ترین خروجی ممکن ترک کنند. کارگران انبار معمولاً خروجی ویژه ای را که به ندرت استفاده می شود برای خود تعیین می کنند. این روش بسیار خطرناک است, چون مسلماً در این صورت آنها زمان زیادی را برای نجات خود از دست خواهند داد. همچنین اگر از کارکنان خواسته شده باشد قبل از خروج از ساختمان کارهایی از پیش تعیین شده مانند خاموش کردن وسایل و تجهیزات کار را انجام دهند باید به آنها آموزشهای ویژه درمورد کار و ضمناً شرایط اضطراری ترک ساختمان داده شود.
_ آموزش : باید به کارکنان محل قرارگیری و نحوه استفاده از کپسول‌های آتش نشانی آموزش داده شود. این امر به خصوص در محیط هایی که در آن منابع قابل احتراق و آتش‌زا قرار دارند از اهمیت بالایی برخوردار است.
_ تراکم مواد اضافی و دور ریختنی: توده های بزرگ مواد زائد و دور ریختنی می تواند خطری بالقوه برای بروز آتش باشد (همانطور که جلوگیری از تخلیه سازمان هم چنین است). برای انتقال اینگونه موادزائد باید محفظه ها و کانتینرهای کافی فراهم باشد و وظیفه ای مشخص به هر یک محول گردد. همچنین باید مکانهایی برای ذخیره پالتها، صندوقها و وسایلی مانند آن در نظر گرفته شود.
_ در نظر گرفتن طبقه ای خاص برای استقرار و ذخیره مواد: از رنگ یا نوارهای رنگی برای ذخیره مواد مختلف در ساختمان استفاده کنید. این کار ضریب ایمنی را در انبار و کارخانه به طور چشمگیری افزایش خواهد داد.
_ هماهنگی آموزشهای ایمن سازی و شیوه های عملیاتی: فرآیندهای ایمن سازی و اصل آموزش اغلب اوقات به عنوان نتایجی جداگانه مورد بررسی قرار می گیرند ولی به مرور زمان متوجه خواهید شد بهتر است این دو بخش را با هم ادغام کنید. کارهایی که به تمیز کردن سیستمها هواکش، پاکسازی سیستم اطفای حریق، برنامه تخلیه افراد، شارژ باطری و حمل سیلندرهای گاز پروپان مربوط است، باید بخشی از برنامه منظم آموزش کارکنان باشد.

نقش مأموران آتش نشانی در ایمنی انبار:
سعی کنید با ایستگاههای آتش نشانی محدوده خودارتباطی موثر برقرار کنید. در این ارتباط، دو نکته حائزاهمیت است: اولا: مطمئن شوید ایستگاه آتش نشانی از میزان خطر زیادی که بعضی از مواد موجود در انبار دارند و یا تغییراتی که در وضع و نحوه استقرار مواد ایجاد می کند آگاه است. اگر آتش سوزی رخ دهد نکته بسیار مهم آن است که آتش نشانان بدانند کجا گام می گذارند.
ثانیاً درک کنید ایستگاه آتش نشانی محل به شما احتیاج دارد. الزامات و قیود بودجه ای اغلب دسترسی ایستگاههای آتش نشانی را به تجهیزات مورد نیازشان سخت و غیر ممکن می سازد. آنها برای مقابله با آتش و حفاظت از جان و مال انسانها نیاز به امکاناتی دارند تا بتوانند وظایفشان را به راحتی و درستی انجام دهند. کارخانجات محلی می توانند به وسیله برقراری تماس با ایستگاههای آتش نشانی محل تا حدودی تجهیزات مورد نیازشان را تأمین و یا مبلغی را برای خرید این وسایل به آنها اهدا کنند. بی شک این کار سرمایه گذاری مفید برای جلوگیری از ضرری بزرگ به همان کارخانه است.

لزوم تدوین ضوابط و مقررات ایمنی در صنایع
قوانین و مقررات مربوط به ایمنی در صنایع به سه گروه تقسیم می شوند:
گروه اول: ضوابط و مقرراتی که استقرار صنایع و مراکز خدماتی بر مبنای آن صورت می گیرد.
گروه دوم: ضوابط و مقرراتی که بر ساخت و سازهای صنعتی و موضوع ایمنی به‌ویژه از لحاظ حریق نظارت دارد.
گروه سوم: ضوابط و مقرراتی که نحوه فعالیت و چگونگی عملکردهای واحدهای صنعتی را کنترل و نظارت می کند.
در نگاه اول چنین ضوابط و مقرراتی محدودکننده و بازدارنده تلقی می‌شوند، به‌طوری‌که الزام به رعایت کلیه ضوابط و مقررات وضع شده توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی (دولتی و یا خصوصی) از تمایل به سرمایه گذاری در بخش صنعت می‌کاهد و می تواند منجر به انصراف آنها شود. ولی باید توجه داشت که هرگونه حادثه آتش سوزی در یک واحد صنعتی می‌تواند زیانهای اقتصادی کلانی را برای صاحبان واحد صنعتی در پی داشته باشد و افزون بر زیانهای مادی، تلفات انسانی زیادی را نیز به بار آورد. حتی اگر خطر نشت آتش به واحدهای همجوار به‌دلیل تمهیدات از پیش تعیین شده وجود نداشته باشد قطعاً آلودگیهای ناشی از آتش سوزی در یک واحد صنعتی در مناطق مجاور آثار مخربی برجا می گذارد. هنوز خاطره آتش سوزی در نیروگاههای اتمی « تری مایل ایلند » (ایالات متحده- سال 1979) و « چرنوبیل» (شوروی سابق- 1986) از یاد نرفته است. این آتش سوزیها نظر کارشناسان را به این نکته معطوف کرد که در پاره ای از واحدهای صنعتی نه خود حریق بلکه تبعات آن، آثاری خطرناک در محیط اطراف خود به جای می‌گذارد.
ضمنا با بروز حادثه آتش سوزی یک واحد صنعتی بزرگ که در یک شهر کوچک فعالیت می کند، کارخانه از کار بازمی‌مانند و نیروی شاغل در آن کارخانه بیکار می‌شوند. به بیان روشن‌تر، تعادل اشتغال در جامعه از بین می‌رود، افراد زیادی در شهر فرصتهای شغلی را از دست می‌دهند و شهر عملاً از لحاظ اقتصادی فلج خواهدشد. بنابراین توجه به یک واحد صنعتی با چنین ویژگی و اهمیتی تنها به محدوده صنعت مربوط نمی‌شود، بلکه این توجه ناشی از نیاز شهر به سلامت و ادامه فعالیت واحد صنعتی مذکور است.
وقوع چنین حوادثی در گذشته و آثار و تبعاتی که بر جای می گذارند، سبب شده است، در کشورهای مختلف ضوابط و مقررات نسبتاً جامعی برای استقرار صنایع و نیز نظارت بر عملکردشان تدوین شود. اگرچه کلیت این ضوابط و مقررات به مسائل زیست محیطی و حفظ محیط زیست از آلودگیهای مختلف بر می گردد، اما در آنها تجربیات گذشته و آتش سوزیهایی که به دنبال خود عوارض زیست محیطی داشته اند مورد توجه قرار گرفته است.از این‌رو رعایت آنها ضمن حفظ محیط زیست سبب می‌شود آتش سوزی در واحدهای مختلف کمترین ضایعات را برای محیط اطراف داشته باشد.

طراحی و نصب سیستمهای اعلام و اطفاء حریق اتوماتیک

چکیده : برای پیاده سازی ونصب موفق سیستمهای خودکاراعلام واطفاء حریق رعایت اصول واستانداردهای بروز در این زمینه از اهمیت خاصی بر خوردار است. در این تحقیق سعی شده است تا با استفاده از تکنیکهای طراحی و تلفیق آن با کاربرد در صنایع گوناگون به یک دید عمیق تری از این گونه سیستمها پرداخته شود، منافع ناشی از سیستمهای خودکار اعلام و اطفاء حریق علی رغم هزینه بر بودن آنها، بسیار زیاد بوده به نحویکه اکثر صنایع خواهان بهترین نوع اینگونه سیستمها میباشند. این بررسی برای کمک به مدیرانی است که درصدد خرید و پیاده سازی اینگونه سیستم ها طبق استانداردهای موجود هستند. معیار های انتخاب در این بررسی بر اساس مزایا و معایب هر یک از سیستمها استوار است.

کلمات کلیدی : سیستم های خودکار اعلام و اطفاء حریق - Detectors – فتوالکتریک – اسپرینکلر – N.F.P.A – فرایند طراحی و نصب سیستم ها- جریان سرد

مقدمه : اغلب آتش سوزیهای بزرگ از یک حریق کوچک شروع میشود و به تدریج گسترش می یابد، زندگی انسان و محیط او را خطرات بسیاری تهدید میکند این خطرات گاه بطور مستقیم ازناحیه خود انسان بروز میکندوگاه بصورت غیره مستقیم در اثرساخته ها ومصنوعات فکر و دست بشر تجلی میکند،گاه در اثر فعل و انفعالات طبیعی بر زندگی او تأثیر مخرب میگذارد، تکنولوژی گر چه تسلط بر طبیعت را برای انسان میسر میسازد اما چون با آزمندی و زیاده خواهی وی همراه گشته او و زیستگاهش را در معرض خطر قرار داده است ، آتش سوزی یکی از خطرناکترین پدیده هایی است که خسارت جانی و مالی فراوانی ببار میاورد. قریب به 75% الی 80% آتش سوزی ها قابل پیشگیری و پیش بینی اندوچنانچه اقدامات لازم صورت پذیرد 4/3 ازخسارات سالیانه ناشی از حریق کاسته خواهد شد.در دنیای شتابناک صنعتی امروز روشهای محافظت از دستاورد ها و محصولات و جان انسانها از اهمیت ویژه ای برخوردار است لذا وجود سیستم هایی که فاجعه را در ابتدای وقوع شناسایی کرده و عکس العمل مناسب و سریع از خود نشان دهد ضروری بنظر میرسد.پس استفاده از سیستمی که در همان لحظات اولیه وقوع حریق را شناسایی نماید در اطفاء آن موثر خواهد بود ،سیستمهای اعلام و اطفاء حریق وسیله ای مناسب جهت رسیدن به این هدف میباشند حتی در زمانی که یک مکان مورد بهره برداری قرار میگیرد باز هم در محلهایی که دور یا محفوظ بوده ویا در مکانهایی که بندرت مورد باز بینی قرار میگیرند و نیز در محلهایی که آتش میتواند پیش از کشف شدن آغاز گشته، گسترش یافته و خسارت وارد کند سیستمهای کاشف و اطفاء حریق اتوماتیک نسبت به سیستمهای دستی بسیار مزیت دارند نیز در زمانهایی که مکان در اشغال نیست مزایای تشخیص زود هنگام آشکار و واضح است. استفاده از سیستمی که در همان لحظات اولیه حریق را شناسایی نماید در اطفاء آن بسیار موثر خواهد بود، سیستمهای اعلام و اطفاء حریق وسیله ای مناسب جهت رسیدن به این هدف میباشند. سیستم های خودکار اعلام حریق . در مراحل اولیه وقوع حریق(آتش ناخواسته.غیر دوستانه)تغییرات فیزیکی مختلفی در محیط اطراف حریق رخ می دهد که از این تغییرات می توان در ردیابی حریق و جلوگیری از گسترش آن استفاده شود. انسان را می توان یکی از بهترین کاشف ها بر شمرد زیرا دارای حواس پنجگانه است. در مورد کشف حریق حواس بویائی بینائی ولامسه نقش اساسی دارند وعلاوه بر آن انسان مالک خدادادی دستگاه کامپیوتری پیچیده و بسیار قوی وعظیمی است که قادر به تجزیه وتحلیل سریع فرمان های فرستاده شده ومقایسه این فرامین با یکدیگر و تصمیم گیری سریع وبه موقع می باشد. از آن جائیکه انسان بر اساس احتیاج نیاز به استراحت دارد لذا حواس فوق الذکردر بعضی اوقات غیر قابل اعتماد میباشد لذا جهت اطمینان بیشتر دستگاههای کاشف که از یکسری قطعات مکانیکی الکتریکی و الکترونیکی تشکیل شده جهت تقلید حس بویائی انسان در ردیابی و جلوگیری از گسترش حریق بوجود آمده اند . معمول ترین عناصری(مواد حاصله) که قبل از وقوع حریق قابل ردیابی اند عبارتند از . 1- گرما 2- نور (Aerosol 3- دود (ذرات انواع کاشف های موجود بر اساس کشف هر کدام از مواد نامبرده شده فوق الذکر ساخته شده اند باید توجه نمود که مواد نامبرده فوق در بعضی از حریق های بخصوص بوجود نمی ایند، تا بتوان حریق را قبل از گسترش کشف نمود و از این گذشته باید تشخیص داده شود که کدامیک از مواد نامبرده شده زودتر از دیگری بوجود می اید که تشخیص این مسایل از وظایف کار شناسایی حریق می باشد. منظور از سیستم اعلام حریق آن است که در لحظات شروع آتش سوزی و پیش از گسترش آن دستگاههایی وجود داشته باشند که خطر قریب الوقوع حریق را اعلام کنند مطالعات انجام شده در ایالت متحده نشان داده اند که اعلام سریع حریق اثری مهم بر کاهش عواقب ناشی از آتش سوزی دارد. هر قدر اعلام حریق سریعتر انجام شود احتمال زنده ماندن افراد بیشتر است. اجزا اصلی سیستم خودکار اعلام حریق عبارت است از:

1- آشکار ساز. یک سنسورکه به یکی از باز تابهای حریق (شعله،گازبعدازحریق دود،حرارت و....)

حساس بوده و هرگاه در معرض یکی از اینها قرار گیرد بر یک مدار الکتریکی اثر می گذارد.

2- آژیر (یا هر علامت هشدار دهنده دیگر) که بر اثر فرمانی که در مدار الکتریکی به وسیله ی آشکار ساز کنترل می شود به کار می افتد.

3- بخش کنترل مرکزی

4- باطری و تجهیزات تامین نیرو . آشکارسازها انواعی گوناگون دارند و انتخاب هر یک از آنها بستگی به شرایط و نخستین محصول حریق در ماده مورد نظر دارد. زیرا هدف از کاربرد این وسایل اطلاع سریع از وقوع آتش سوزی است. بنابر این باید در انتخاب آشکار ساز به اولین محصول حریق هر ماده توجه داشت. البته پیشنهاد شده است از انواع مختلف آشکارسازها در هر محیط استفاده شود انواع آشکارسازها عبارتند از:

1-آشکارسازهای شعله ای (Flame Detector ) این نوع کاشفها در برابر ظهور انرژی تشعشعی قابل رویت توسط چشم انسان (7700-4000 آنگسترم) یا غیر قابل رویت توسط چشم انسان عکس العمل نشان میدهد.همچنین انرژی متصاعد از ذغال سرخ شده یا شعله آتش با شدت کافی سبب فعال شدن آنها میشود. معمولا آنها را بخاطر قدرت عکس العمل سریعشان در نقاطی مانند سکو های بارگیری و تخلیه مواد نفتی نقاط خطرناک در کارخانجات و مکانهائی که امکان سریع انفجار میرود نصب مینمایند.این وسایل می توانند نسبت به نور مرئی پرتوهای فرو سرخ (IR ) و فرا بنفش (UV ) حساس باشند. کاربرد نور مرئی به عنوان عامل تحریک آشکار ساز مشکل است. زیرا برای یک آشکار ساز نور طبیعی و نور حاصل از آتش سوزی تفاوتی نمی کند.آشکار سازها ی IR برای انبارهای مسقف وباز و نیز تعمیرات هواپیما در مناطق رو باز مناسب هستند. آشکارسازهای UV برای مخازن نگهداری سوخت چاههای حفاری نفت انبارهها و اتاقک اسپری رنگ مناسب است. هرگاه امکان رسوخ دود وجود داشته باشد آشکارسازها ی UV برآشکارسازهای IR برتری دارند.

2- آشکارسازهای گازی این وسایل نسبت به گازهای حاصله از شروع سوختن مواد و یا نسبت به نشت برخی گازها حساس هستند چنانچه مورد اخیر باشد یک وسیله پیشگیری کننده از حریق خواهد بود.

3-آشکارسازهای حرارتی این نوع کاشف ها درسال 1860 همراه با آب پاشهای خود کار ابداع شده ودر حقیقت می توان گفت آبپاشهای خودکار یک نوع کاشف های گرمایی است که گذشته از به صدا در آوردن سیستم زنگ خبر دهنده همزمان با آن سر آب پاش ها بطور اتوماتیک به پاشیدن آب اقدام می نمایند. کاشف های حرارتی ارزان ترین ا نواع کاشف هاست و کمتر از آنها استفاده می شود. برای محیط های کوچک سر بسته که امکان وقوع سریع حریق وجود دارد مناسب می باشند. نزدیک سقفها و روی سقف نصب می شوند.بطور کلی کاشفهای حرارتی بر دو نوع اند. Fixed Temperature Detectors -1 Rate Of Rise Detectors -2 کاشف حرارتی نوع fixed این نوع کاشفها طوری طراحی شده اند که وقتی المنت های عمل کننده در آن به درجه حرارت بخصوص و ثا بتی برسد بصدا در آمده و اعلام خطر می نماید.(Derectore) ثابتی می رسد کاشف در هنگام عمل درجه حرارت هوای محیط می باید از درجه حرارتی که المنت عمل کننده کاشف را تحریک می نماید بیشتر باشد. حد فعالیت آنها از 130 درجه فارنهایت به بالا می باشد. المنت های عمل کننده در این نوع کاشف ها ممکن است بصورت فیوزی ساخته شود که این فیوز آلیاژی است از جنس بیسموت سرب قلع وکادمیم که بسرعت در درجه حرارتی که از قبل معین و تنظیم می نمایند ذوب شود.

(Bimatallic)نوع دیگری از فیوزها که از آنها در کاشفهای حرارتی استفاده می شود نوع در این نوع فیوزها از دو فلز با ضریب انبساط حرارتی متفاوت که به یکدیگر لحیم شده اند استفاده می شود .در این نوع فیوزها حرارت باعث میشود که فلزی که دارای ضریب انبساط کمتری است خم شود و در چنین حالت مدار باز به مدار بسته تبدیل شده و بالنتیجه سیستم زنگ اخبار بصدا در آمده واعلام خطر می نماید.Bimatallic Snap) فیوز از نوع Fixedطرز کار کاشف حرارتی نوع )ساخته شده .Bimatallicالمنت های عمل کننده در این نوع کاشف های حرارتی از دیسک مقعر شکلی از جنس ( این دیسک تحت کشش از طرفین قرار گرفته نشده کالکتورهایی که وظیفه جذب گرما را دارند به قاب دستگاه کاشف متصل اند . این کالکتورها سبب انتقال سریع حرارت از هوای محیط به المنت عمل کننده که ازجنس بیمتالیک است می شوند وقتی که دیسک تحت تاثیر حرارت قرار می گیرد بما نند فشاری که از بالا به آن وارد می شود بسرعت از حالت مقعر به شکل محدب در می آید . این عمل باعث بسته شدن مدار و به صدا در آمدن زنگ خواهد شد. کاشفهای حرارتی که المنت عمل کننده آنها از نوع بیمتالیک می باشد، پس از ا تمام حالت اضطراری بصورت ا توماتیک بحالت ا ولیه بر می گردند (محدب به مقعر) وصدای زنگ خود به خود قطع می شود. به علت تغییر فصول و در نتیجه تغییر طبیعی درجه حرارت ممکن است این وسایل به اشتباه آژیر را به صدا در آورند و یا بالعکس ، هر گاه کاربرد آشکارسازها ی حساس به دود عملی نباشد از این وسایل استفاده میشود این وسایل به تغییر دمای 15 درجه فارنهایت (4/9 درجه ساتیگراد )حساس هستند. 2- کاشفهای حرارتی نوع متغیر( Rate of Rise Detector) یکی از تاثیراتی که شعله در فضای بالای محیط حریق میگذارد ازدیاد درجه حرارت است. هما نطور که قبلا توضیح داده شد در کاشفهای حرارتی نوع ثابت (Fixed ) المنت های عمل کننده تا زمانی که درجه حرارت محیط به میزان ثا بتی نرسد عکس العمل نشان نخواهد داد در حالیکه در کاشفهای حرارتی نوع متغیر المنت های عمل کننده بر حسب تغییرات درجه حرارت 15-12 فارنهایت در هر دقیقه عمل مینمایند. طرز کار کاشفهای حرارتی نوع متغیرهوای داخل لوله مسی (در نوع حلقوی) یا هوای داخل محفظه (در نوع نقطه ای) بر اثر گرما منبسط شده و این انبساط سبب ایجاد فشار مکانیکی در روی دیافراگم قابل انعطاف پذیر خواهد شد. محدب شدن دیلفراگم بر اثر گرما باعث بسته شدن مدار الکتریکی و بصدا در آمدن زنگ خبر خواهد شد.اگر درب محفظه کاملا بسته باشد افزایش تدریجی گرمای هوای محیط یا پایین آمدن فشار یا هر دو حالت با هم (افزایش تدریجی گرما و پایین آمدن فشار) سبب ایجاد کاذب زنگ خبری میشود از این جهت برای رفع چنین اشکالی در این نوع کاشفها سوراخی در نزدیکی دیافراگم تعبیه شده که ازدیاد فشاری را که هنگام افزایش تدریجی گرما حاصل می شود یا پایین آمدن باروما تیکی فشار را تخلیه نماید. فرم و اندازه سوراخ طوری طراحی شده است که هنگام تغییر سریع درجه حرارت (زمان واقعی وقوع حریق) میزان انبساط هوا سریعتر و بالاتر از میزان قدرت تخلیه هوا از دریچه سوراخ باشد و در نتیجه فشار داخلی محفظه یا لوله زیاد خواهد شد و این افزایش فشار سبب محدب شدن دیافراگم و بسته شدن مدار الکتریکی خواهد شد. 4-آشکارسازهای حساس به دود. دستگاههای کاشف دودsmoke detector) 1- نوع یونیزه 2- نوع فتو الکتریک (چشم الکترونیکی) نوع یونیزه طوری طراحی شده است که می تواند حضور ذرات جامد یا مایع دود را باندازه 01/0 تا یک میکرون را تشخیص دهد . روش طرز کار کلی زیر برای تمام این نوع کاشف ها یکسان می باشد. از نظر ساختمان در این نوع کاشفهای دود یاب یک محفظه نیم هادی جهت ورود دود تعبیه شده است در این محفظه دو الکترود منبع تشعشع و منبع تامین ولت کافی قرار داده شده است . بعضی اوقات از بدنه محفظه بعنوان یکی از الکترودها استفاده میشود.جهت تشریح و آسان درک نمودن مطلب منبع اندازه گیری جریان برق را با منبع تولید ولتاژ بطور سری در مدار قرار می دهیم. این کاشفها را طوری طراحی کرده اند که کم شدن شدت جریان در مدار عامل اصلی کشف دود و بصدا در امدن سیستم خبر می شود.داخل محفظه کاشف منبع پخش مواد رادیواکتیو قرار داده شده است که از خود ذرات رادیو اکتیویته بیشتر از نوع آلفا پخش می نماید و بدین ترتیب ذرات هوای داخل محفظه را یونیزه می نماید.ذرات یونیزه شده هوا بوسیله الکترودهای داخل محفظه جذب می شوند و بدین ترتیب ولتاژ کمی را بوجود می آورند که در نتیجه باعث عبور جریانی کمتر ازیک میلیونیم آمپر در هر دقیقه از مدار میشود. طرز کار دود یاب از نوع یونیزه اگر ذرات دود باندازه 01/0 تا یک میکرون وارد محفظه دستگاه دود یاب شود ذرات یونیزه شده هوا بسرعت به ذرات دود می چسبند و در نتیجه ذرات یونیزه شده سنگین تر شده و وزن بیشتری پیدا می کنند. کم شدن شدت جریان را بوسیله دستگاههای الکترونیکی تقویت نموده و سپس به سیستم زنگ خبری انتقال می دهند که در نهایت زنگ خبر بصدا در می آید. این کاشفها را معمولا در تحت شرایط صفر یعنی شرایط بدون دود و نزدیک به حالت بصدا در آمدن زنگ میزان می نمایند. در این نوع کاشفها بعلت جمع شدن گرد و خاک بر روی صفحه های الکترودها و امکان بوجود آمدن لایه ای از روغن و گرد و غبار از حساسیت آن کاسته می شود و امکان ازکار افتادن کاشف و یا بصدا در آمدن کاذب کاشف وجود دارد. رطوبت در حرارت فشار و جریان هوا در حساسیت این نوع دود یابها تاثیر می گذارند. بعنوان مثال سرعت هوا و غلظت در بصدا در آوردن کاذب دود یاب نقش اساسی دارند. این وسایل از یک اتاقک ساخته شده اند که دارای دو صفحه با بار الکتریکی مخالف است و یک ماده رادیو اکتیو (معمولا امریکیوم 241) میان این دو صفحه قرار میگیرد.(نیمه عمر امریکیوم 432 سال است و تابش کننده آلفا میباشد. مقدارامریکیوم آن9/0 میکروکوری است) ماده رادیو اکتیو با تابش خود موجب یونیزاسیون هوای داخل اتاقک میشود به طوری که یونهای مخالف ولی به تعداد مساوی ایجاد میشود هر یک از یونها به سوی صفحه ای که بار مخالف خود را دارد جذب میشوند. در نتیجه یک جریان یونسازی کوچک ایجاد میشود که میتواند آن را اندازه گرفت ذرات حاصل از احتراق مواد بسیار بزرگتر از ملکول های یونیزه هوا هستند هر گاه این ذرات وارد اتاقک آشکارسازی شوند یونهای هوا به آن می چسبند به این ترتیب برخی از ذرات دارای بار مثبت شده و برخی نیز دارای بار منفی میشوند هر ذره محل جذب بارهای مخالف میشود و از تعداد بارهای انتقال یافته به سوی صفحات کاسته میشود. کاهش جریان عبوری از صفحات موجب به صدا درآمدن آژیر (یا هرگونه علامت دیگر) می شود. این وسایل برای مکانهایی که از چوب یا کاغذ تمیز استفاده میشود مناسب هستند. همچنین میتواند در تشخیص دودهای کم بهتر از آشکارسازهای فتوالکتریک باشند قیمت آنها نیز چندان گران نیست . باید توجه داشت تغییر در رطوبت و فشار هوا میتواند بر روی جریان درون اتاقک اثری مشابه داشته باشد.

نقاط ضعف دودیاب نوع یونیزه.

1 - حساسیت ضعیفی نسبت به فاز اول حریق از خود نشان میدهد. 2- در بعضی از انواع نیاز به تنظیم مجدد بعد از نصب وجود دارد. 3-رطوبت درجه حرارت و گرد و غبار در حساسیت آنها تاثیر میگذارد. 4-هر چند مدت یکبار به سرویس و تعمیرات نیازمندند. 5-در محلهایی که احتراق های عادی صورت میگیرد قابل نصب نیستند (محلهای پخت و پز بخاریهای دیواری موتورخانه ها اجاقها ) 6-در برابر ذرات دود و ذرات نسبتا بزرگ عکس العملی نشان نمیدهند . 7- در برابر دودهای حاصل از بعضی از مواد شیمیایی عکس العمل نشان نمیدهند (دود حاصل از P.V.C مگر درجه حرارت P.V.C بالای 900 درجه باشد)

مزایای دودیاب نوع یونیزه

1-به منبع تولید برق نیاز دارد. 2-عکس العمل سریع در برابر احتراق های همراه با شعله نشان میدهد. 3-ازسیستم نسبتا ساده الکتریکی برخوردار است.

دود یاب فتوالکتریک :

این وسایل برای مواد دود زا مانند پلاستیک مناسب هستند . دود حاصل از احتراق می تواند به صورت یک مانع در مسیر تابش نور عمل کند . در این وسایل از یک چشمه مولد نور که پرتوهای نورا نی را به سمت یک سلول حساس به نور گسیل می کند استفاده می شود. هر گاه دود مانع رسیدن پرتوهای نور به سلول حساس شود مدار الکتریکی برای به صدا در آوردن آژیر برقرار می شود.

در نوع دیگر از آشکار سازی فتوالکتریک ؛یک چشمه تابش نور یک سلول حساس به نور وجود دارد که میان آنها یک مانع قرار دارد. هر گاه دود به این محفظه برسد ذرات دود، نوری که به آنها تابیده شده است را باز تابش کرده و موجب رسیدن تابشهای نورانی به سلول حساس میشوند؛در نتیجه سلول موجب بر قرار شدن مدار الکتریکی و به صدا در آمدن آژیر میشود در محفظه این نوع دود یاب یک منبع تولید نور یا منبع تولید اشعه لیزر که مستقیما یا تحت زاویه 90 درجه بر چشم فتوالکتریک می تابد قرار دارد. ردیا بی یا کشف دود در این نوع کاشفها بوسیله کم شدن تابش و انتقال آن به قسمت حساس چشم الکتریکی انجام می گیرد. تنظیم نور و نحوه تابش آن در طرز کار و حساسیت دستگاه نقش اساسی دارد. نشستن گردو غبار یا پرده ای از روغن و گردو خاک برروی چراغ با عدسی ها ممکن است در بصدا در آوردن کاذب دودیاب دخالت داشته باشد. طرز کار دود یاب فتوالکتریک وقتی که ذرات دود بین 5/0 تا 1000 میکرون وارد محفظه دودیاب میشود باعث شکستن نور شده که از آنجا بوسیله آینه یا عدسی به سطح چشم الکتریکی و قسمت حساس آن منتقل می شود . شکستن نور توسط دود سبب کم شدن مقاومت و در نتیجه افزایش جریان در فتوالکتریک می شود. این افزایش جریان را با آمپلی فایر تقویت مینمایند تا ولت کافی جهت سیستم اخباری تامین شود. درجه حرارت رطوبت جریان هوا تاثیر چندانی در سیستم کار انها ندارد. بعلت بکارگرفتن لامپ یا دیگر منابع تولید نور سیستم مداری در این نوع دود یابها نسبتا پیچیده تر از نوع یونیزه میباشد. سیستم حفاظتی برای تامین نور لامپ وجود دارد که در صورت خراب شدن لامپ سیستم فوق بکار گرفته می شود ودر نتیجه نور کافی جهت تامین کار دودیاب فراهم میشود. مزایای دودیاب فتوالکتریک 1-عکس العمل سریع در مقابل دود حاصل از P.V.C نشان میدهد (در عایق بندی ها معمولا از P.V.C استفاده میشود) 2-عکس العمل سریع در مقابل آتش سوزی های بدون شعله. 3- در برابرگازها وذرات Aersol بصدا در نمی آید 4- در مقابل جریان شدید هوا عکس العمل نشان نمی دهد از این نظر میتوانیم آنها را نزدیک سیستمهای تخلیه و ورود هوا نصب نماییم. 5- در مکانهائی که مقدار محصولات احتراق کم است (دود. نور. حرارت. شعله ) نظیر آشپز خانه موتورخانه قابل نصب و مناسب است. 6- فاقد مواد رادیو اکتیو بوده و از این نظر به هیچگونه اقدام احتیاجی هنگام سرویس نیازی نمی باشد. 7- رطوبت و جریان هوا و الکتریسیته ساکن تا ثیری در بصدا درآوردن سیستم زنگ خبری آن ندارد. 8- هنگام نصب به درجه بندی مجدد یا تنظیم احتیاجی ندارد. نقاط ضعف دودیاب نوع فتوالکتریک 1- حساسیت بیشتری نسبت به دودهای سیاه رنگ از خود نشان میدهد در مقایسه با دودهای خاکستری رنگ. 2 به باطریهای نسبتا قوی جهت تامین ولتاژ کافی برای سیستم روشنایی آن نیاز است. 3 - چون امکان سوختن لامپ وجود دارد از این نظریه سیستم اضافی حمایت کننده جهت رفع چنین اشکالی نیاز است. کاشف شعله ای مادون قرمز سیستمی که در این نوع کاشفها بکار برده شده است عبارتند از یکسری فیلترهای مخصوص تصفیه کننده امواج نورانی عدسی های متمرکز کننده امواج مادون قرمز و چشم الکتریکی، به کمک فیلترهای تصفیه سایر امواج تشعشعی جدا شده و تنها امواج اشعه مادون قرمز به عدسی های متمرکز کننده هدایت میشود و سپس به قسمت های حساس چشم الکتریکی منتقل میشود. از این مرحله به بعد ادامه طرزکار کاشف مانند کاشف های دودی نوع فتوسل میباشند. زمان پاسخ در این نوع کاشفها بینهایت کم است بعبارت دیگر این نوع کاشفها عکس العمل سریع در برابر شعله از خود نشان میدهند.کاشفهای شعله ای عملا می باید شعله را دیده و سپس عکس العمل نشان دهند لذا میباید مسیر دید آنها بطریقی بسته نشود. حساسیت آنها بستگی به اندازه شعله و فاصله آن تا کاشف دارد. جای نصب وسایل اعلام حریق: انتخاب و نصب کاشفها عدم دقت در انتخاب صحیح کاشفها و رعایت ننمودن طریقه صحیح نصب سبب بصدا در آمدن کاذب سیستم خبری شده و یا باعث عدم اعلام حریق میشود.از این نظر انتخاب و محل نصب بینهایت حائز اهمیت است. بعنوان مثال در محلها ئیکه جوشکاری های الکتریکی یا گازی صورت میگیرد نصب کاشفهای شعله ای مادون قرمز صلاح نیست و اگر نصب شود حاصلی جز بصدا در آوردن کاذب کاشف نخواهد داشت و یا نصب دودیاب در محلهائیکه امکان خروج سیگار دود اگزوز ماشین یا دود بخارات حاصل از پخت و پز میرود باعث بصدا در آمدن دروغین سیستم خبری میشود. بطور کلی در نصب کاشفها باید فاکتورهای زیر را در نظر گرفت. 1-نوع حریقی که انتظار میرود. 2-نوع ماده سوختی و مقدار آن. 3-منابع جرقه. 4-ارزشیابی محل. بعنوان مثال کاشفهای گرمائی از نظر قیمت ارزان تر و همچنین از نظر میزان عکس العمل دروغین سیستم خبری پایین تر از سایر کاشفها است لیکن از نظر سرعت عکس العمل و بصدا در آوردن سیستم خبری کندتر از سایر کاشفها است. از این نظر کاشفها ی گرمائی برای محلهای سربسته و نصب بطور مستقیم در بالای محلهای خطرناک (جائی که انتظار حریق از همان نقطه میرود) مناسب تر است، نصب آنها میباید بصورت شبکه و فواصل کاشفها از یکدیگر میباید مطابق استانداردها یVFE وN.F.P.A انجام گیرد، بعد از در نظر گرفتن اینکه چه نوع کاشف میباید در آن محل خاص نصب شود میباید در نصب آنها اقدام نمود، معمولا کاشفها را بطور شبکه مانند و یا نقطه ای در روی دیوار یا سقف نصب مینمایند. اگر کاشفها را بطریق نقطه ای نصب نماییم فاصله لبه خارجی کاشف تا دیوار یا سقف نباید کمتر از 4 اینچ شود. در نصب کاشفهای حرارتی میباید سعی شود که آنها را در نزدیک اجاقها یا منابع گرما قرار ندهیم. در نصب کاشفهای دودی میباید دقت بیشتری نمود .در مکانهائی که سیستم تهویه نصب شده و نیاز به نصب کاشفهای دودی نیز وجود دارد میباید در نصب آنها دقت نمود کاشفهای دودی در این مکانها میباید طوری نصب شوند که در جهت موافق ورود هوای سالم باشند زیرا هوای سالم از غلظت کمتری برخوردار است و از طرف دیگر در هنگام حریق سبب راندن دود به سمت کاشف میشود، برای اطمینان از به دست آوردن پوششی مناسب از دتکتورها با کمترین هزینه لازم است چگونگی نصب آنها مورد برسی قرار گیرد . در اینجا برای نمونه، چگونگی نصب دتکتور های دودی توضیح داده خواهد شد. به طوری کلی هر گاه قرار است تنها یک دتکتور در یک فضا به کار رود بهتر است در مرکز و یا در نزدیکی مرکز سقف نصب شود . به این ترتیب بهترین وضعیت برای شناسایی محصولات حریق ایجاد خواهد شد . هرگاه به دلایل گوناگون نصب دتکتور در مرکز سقف عملی نباشد ؛ هرگز نباید محل دتکتور با دیوار کمتر از 4 اینچ (10 سانتیمتر)فاصله داشته باشد. اگر قرار است دتکتور بر روی دیوار نصب شود لبه بالایی دتکتور ؛ باید 4 تا 12 اینچ (10 تا 30 سانتیمتر) از سقف فاصله داشته باشد البته هنگام نصب دتکتور لازم است دیگر ملاحظات نیز در نظر گرفته شود . مانند : -توجه به جریان هوا که ممکن است مسیر دود را تغییر دهد -محیط هایی که دارای ذرات و آلودگی زیاد هستند . در این صورت بهتر است قبل از سنسور دتکتور یک فیلتر مناسب وجود داشته باشد. -توجه به دیگر حالت های دارای دود به جز آتش سوزی ؛مانند دود سیگار ؛شومینه؛ کوره و... هرگاه لازم باشد بیش از یک دتکتور در محیط وجود داشته باشد (که غالبا نیز به همین صورت است ) فاصله مناسب میان دتکتورها بر پایه سفارش کارخانه سازنده در نظر گرفته خواهد شد. فرض کنید بنابر سفارش کارخانه سازنده دتکتور مورد نظر بتواند فاصله 30 فوتی را پوشش دهد در این صورت مطابق شکل صفحه بعد، می تواند چهار دتکتور در آن در نظر گرفت. ولی؛ چیدن دتکتورها به این ترتیب موجب می شود فاصله دتکتور B وD بیش از 30 فوت شود . در صورتی که بنابر سفارش کارخانه فاصله ی میان دو دتکتور متوالی ؛ در هر سویی که باشند نباید بیش از 30 فوت شود. به همین دلیل در مرکز این مربع ؛ یک دتکتور دیگر نصب خواهد شد که مسلما فاصله آن با دیگر دتکتورها کمتر از 30 فوت، یعنی 2/21 فوت است بنابر آنچه گفته شد هر گاه فاصله ی مناسب میان دو دتکتور متوالی 30 فوت باشد ؛ برای یافتن دتکتور ردیف میانی دایره ای به شعاع 2/21 فوت رسم میشود. در واقع اندازه شعاع مذکور برابر است با نصف وتر یک مثلث قائم الزاویه که هر یک از ضلع های آن 30 فوت باشد. در ادامه طراحی نیز، همین اندازه ها به کار میرود. یعنی نقاطی با اندازه 30 فوت در طول و عرض سقف در نظر گرفته شده و پس از تعیین اولین محل برای نصب دتکتورهای ردیف میانی با دو برابر اندازه ی شعاع دایره (قطر دایره ) خواهد بودموضوع دیگر که باید به آن توجه شود این است که هر گاه شرایط به گونه ای باشد که عرض محل مورد نظر از فاصله میان دتکتورها که به وسیله کارخا نه ی سازنده اعلام شده است کوچکتر باشد طراحی باید چگونه صورت گیرد. در این مورد باید گفت باز هم لازم است دایره ی به دست آمده را در نظر گرفت برای همه چهار ضلعی های محاطی ( چهار ضلعی هایی که در این چنین دایره ای جای گیرند ) تنها نصب یک دتکتور کافی است اکنون یک راهرو به ابعاد 5/25 ×82 فوت وجود دارد که لازم است به دتکتور مجهز شود در این صورت با در نظرگرفتن قا نون چهار ضلعی های محاطی و مطابق شکل زیر مشخص می شود که نصب دو دتکتور برای این راهرو کافی است . چنانچه سقف به شکل سوله باشد می توان ابتدا آن را به صورت تخت در نظر گرفت و طراحی را انجام داد. سپس از وسط سقف شروع به چیدن دتکتور نمود. به این ترتیب که یک ردیف دتکتور در فاصله های تعیین شده در وسط سوله (و یا حداکثر تا جایی که فاصله میان هر ضلع سقف با خطی که موازی وسط سقف است 3 فوت باشد ) نصب میشود. سپس با در نظر گرفتن طراحی انجام شده ردیف های بعدی معین میشود خاموش کننده اتوماتیک: سیستم اسپرینکلر (شبکه بارنده ) در سال 1723 به وسیله فردی به نام امبروز گادفری اختراع شد. وسیله ای که گادفری ساخت از یک محفظه آب تشکیل شده که یک اتاقک حاوی باروت را در درون خود جای می دهد . اتاقک باروت به یک فتیله و چاشنی متصل شده است. در صورت بروز آتش سوزی فتیله و چاشنی فعال شده و موجب انفجار باروت می شوند در نتیجه محفظه آب نیز منفجر شده و آب ذخیره شده بر روی محل آتش سوزی می ریزد. از آن زمان تا کنون تلاش های فراوان برای بهبود عملکرد و اثر بخشی این سیستم انجام شده است و اختراع گادفری با تغییرات فرا وان در محدود سازی حریق به کار گرفته شده است. سیستم اسپرینکلر یک شبکه بارنده خودکار است که برای خاموش کردن آتش سوزی های کوچک بوسیله پاشیدن و افشاندن آب به کار می رود و به این ترتیب رشد حریق را کند میکند تا سرویس آتش نشانی از راه برسد . این سیستم یکی از سودمندترین و پر مصرف ترین وسایل ثابت در اطفاء حریق است. بنابر نظر NFPA کارایی این وسایل بسیار خوب است. هزینه کاربرد این تجهیزات در حدود 2 در صد از کل سرمایه های شرکت است. در عوض می تواند بسیار مفید واقع شود. به طوری که هزینه های بیمه 40 تا 90 در صد کمتر از ساختمان های بدون اسپر ینکلر است. چنانچه هنگام ساخت یک بنا ؛ این سیستم ها نصب شوند هزینه ها کاهش پیدا خواهند کرد.افسون بر مسائل اقتصادی چنانچه این وسایل به خوبی نصب شوند و به کار گرفته شوند تاثیری مهم بر نجات جان انسان ها دارند. با وجود این آب پاش های خود کار ممکن است 3 تا4 در صد مواد درست عمل نکند. بیش از یک سوم این موارد به علت بسته بودن شیر تامین آب است. هر سیستم اسپر ینکلر دارای یک مخزن تامین آب؛ شبکه لوله کشی آب ؛ شیرهای کنترل آب و اسپرینکلرها است . هر اسپر ینکلر یک وسیله ی حساس به گرما است که نسبت به یک دمای از پیش تعیین شده واکنش نشان داده و موجب پاشش آب میشود و از شش جزء مشخص تشکیل یافته است. 1-پایه ی اتصال به لوله های آب : که موجب ارتباط روزنه با لوله های آب میشود. 2-روزنه : که محل خروج آب است. 3-بازو یا چهار چوب : که منحرف کننده را در جای خود نگه می دارد . 4-منحرف کننده : که موجب پخش آب با یک الگوی چتر مانند میشود . 5-کلاهک : که بر روی روزنه قرار گرفته است و به وسیله ی بخش گداز پذیر در جای خود نگهداری میشود . 6-بخش گداز پذیر : که نسبت به یک دمای ویژه حساس بوده و در آن دما باعث میشود کلاهک از روی روزنه برداشته شود. و به آب امکان گسیل میدهد. این بخش بر دو نوع است : 1-آلیاژ فلزی ذوب شدنی : که برای رسیدن به یک نقطه ذوب معین ترکیبات آن ممکن است با نسبت های گوناگون تغییر کند (قلع - سرب – کادمیوم وبیسموت ) 2-گوی شیشه ای : که در بر دارنده یک مایع است (ولی کاملا از آن پر نشده است ) و خود درون یک حباب هوا قرار گرفته است. هر گاه دمای آن به یک اندازه معین برسد با انبساط مایع درون آن گوی شکسته و کلاهک آزاد میشود. مقدار مایع درون گوی بر پایه ی دمای مورد نظر تعیین می شود. به جز بخش هایی که بیان شد؛ هر اسپرینکلر مجهز به یک سیستم اعلام حریق است. عملکرد این سیستم با دتکتورهایی که بیش از این بیان شد ؛ تفاوت دارد. سیستم اعلام حریق در اسپرینکلر یک سوئیچ الکتریکی است که نسبت به جاری شدن آب حساس بوده و با جاری شدن آب ازدهانه ی اسپرینکلر ؛ آژیر را به صدا در می آورد.دمایی که اسپرینکلر به آن حساس است ؛ به وسیله کارخانه ی سازنده تعیین میشود این دما به وسیله ی کدهای رنگی مشخص میشود که در جدول صفحه بعد آمده است .(هنگام انتخاب اسپر ینکلر باید به بیشترین دمای عادی در محیط توجه داشت در غیر این صورت ممکن است اسپر ینکلر بر اثر افزایش دمای محیط و بدون آتش سوزی، فعال شود . به این حالت جریان سرد می گویند.حفاظت خوب به وسیله ی اسپرینکلر نیازمند یک برنامه ریزی مناسب در بازرسی و تعمیر و نگهداری است. در این برنامه ریزی لازم است بازرسی دوره ای از شیرهای تامین آب ؛ آزمون های تامین آب و بازرسی فیزیکی از لوله ها به عمل آید. انواع گوناگون اسپر ینکلر ساخته شده است که می توان آن را در یکی از چهار گروه زیر و یا ترکیبی از آنها قرار داد 1 – سیستم تر : در این سیستم همه لوله ها تا کلاهک اسپر ینکلر تحت فشار آب قرار دارد. بالا رفتن دمای محیط باعث می شود کلاهک باز شده و در نتیجه آب را در منطقه زیر خود بپاشد. این نوع اسپرنیکلر بیشترین کاربرد را دارد . هرگاه امکان یخ زدن آب در لوله ها وجود داشته باشد؛ مانند بخش بارگیری در یک اسکله ؛ لازم است مواد ضد یخ که خاصیت آتش گیری ندارد ؛ به آب افزوده شود و یا آن بخش از لوله ها بصورت خشک نگه داری شود . چنانچه آب اسپرینکلر از منبع آب عمومی باشد می توان با در نظر گرفتن مقررات بهداشتی، گلیسرین با درجه خلوص 5/96 در صد و یا پروپیلن گلیکول به آن اضافه کرد . در موارد دیگر می توان از دی اتیلن گلیکول ؛ اتیلن گلیکول و کلرید کلسیم استفاده نمود. باید توجه داشت این مواد می توانند موجب خورندگی لوله ها شده و به سیستم آسیب برساند . به همین دلیل هرگاه لازم باشد بیش از 40 گالن مواد ضد یخ در یک سیستم به کار رود بهتر است از سیستم های خشک استفاده شود . 2 – سیستم خشک : این سیستم معمولا در مناطقی که امکان یخ زدن وجود دارد به جای سیستم تر به کار می رود . با یک حساب سر انگشتی می توان گفت سیستم خشک هنگامی به کار می رود که بیش از 20 دستگاه اسپرینکلر به کار رود . در این سیستم ؛ لوله ها دارای هوای فشرده هستند و در پشت آن یک شیر قرار گرفته است که جاری شدن آب را کنترل میکند هرگاه کلاهک اسپرینکلر باز شود، هوا آزاد شده و در نتیجه ی افت فشار ؛ شیر نگهدارنده ی جریان آب نیز باز می شود و آب در لوله ها جریان می یابد . باید توجه داشت که در این سیستم نسبت به سیستم تر ؛ یک تاخیر زمانی در خروج آب وجود دارد به همین دلیل ؛ در بناهای خیلی خطرناک نباید از این شیوه استفاده کرد. همچنین ؛ به علت وجود این تاخیر در سیستم خشک ممکن است چندین کلاهک به طور همزمان باز شوند. در نتیجه خسارت ناشی از جاری شدن آب بیشتر می شود . برای کاهش این تاخیر میتوان از کلاهک هایی که سریع باز می شود استفاده کرد . در هرحال فشار هوا در این سیستم در حدود psi 20 -15 ( 110 تا 140 کیلو پاسکال ) بیش از فشار لازم برای باز شدن شیر نگهداری آب است . فشارهای بیشتر موجب تاخیر بیشتر خواهد شد .

3 – سیستم های پیش فعال :

بسیار شبیه سیستم های خشک هستند با این تفاوت که سریع تر از آنها عمل می کند و خساراتهای ناشی از جاری شدن آب و نیز آسیب های مکانیکی به اسپرینکلر را کمتر می کنند . به منظور جلوگیری از آسیب های مکانیکی به سیستم ؛ نشت فشار هوا به وسیله یک منبع به طور اتوماتیک تامین میشود . هنگامی که فشا هوا یکباره تغییر می کند مثلا در صورت شکستن تصادفی لوله ها ؛ منبع تامین هوا می تواند بدون آنکه شیر خروج آب را باز کند علائم اخباری ایجاد کند . شیرهای پیش فعال که عبور آب را به لوله ها هدایت می کنند به وسیله یک سیستم آشکارساز جداگانه عمل می کنند . آشکارسازها در همان محل قرار دارند و عملکرد آنها مستقل از کار اسپرینکلر است . از آن جایی که دستگاه آشکارساز بیش از کلاهک اسپرینکلر نسبت به گرما حساس است ؛ شیرهای تامین آب زودتر از آنچه در سیستم خشک بیان شد باز می شوند . همچنین ممکن است شیرهای تامین آب به طور دستی کنترل شود . غالبا ؛ هنگامی آژیر به صدا در می آید که شیر باز شده و آب به درون لوله ها جریان یابد . بنابر این ممکن است پیش از آنکه اسپرینکلر به فعالیت در آید به روش های دیگر آتش را خاموش کرده و نیازی به عملکرد اسپرینکلر و خروج آب و در نتیجه آسیب های ناشی از آن نباشد . این سیستم به ویژه در نگهداری و انبار کردن کالاهای گران بهاء بسیار اثر بخش است . 4 – سیستم های تند آبی / سیل آسا : در این سیستم کلاهک اسپرینکلر همواره باز است و شیرهای تامین آب به وسیله یک سیستم آشکارساز عمل می کنند سیستم آشکارساز در همان ناحیه ی اسپرینکلر نصب می شود شیر تامین آب ممکن است به صورت دستی کنترل شود . این سیستم در جایی که نیاز به جریان تند و یکباره آب وجود دارد به کار می رود مانند کارگاههایی که امکان انفجار وجود دارد ؛ محل های حمل و نگهداری نیترو سلولز، کارگاههایی که لاک الکل به کار می برند و ساختمانهایی که مقداری زیاد مواد آتش گیر دارند . همچنین از این سیستم ها در محوطه بیرونی ساختمان مانند پنجره ها، نبش دیوارها ( لبه ی بیرونی ) به کار می رود . این چنین سیستم هایی می تواند ساختمان رادر برابر آتش های ناشی از ساختمانها و مناطق همجوار حفظ کند . این سیستم ها معمولا به صورت دستی کنترل میشود و بیشتر در جایی به کار میرود که ساختمان دارای حفاظت مناسب و یا فاصله ی لازم از دیگر ساختمان ها نیست . یکی از اجزاء مهم در هر اسپرینکلر که بر عملکرد آن و نیز طراحی سیستم لوله کش اثر دارد ؛ روزنه ی اسپرینکلر است . بر پایه ی اندازه ی روزنه نیز میتوان اسپرینکلر ها را تقسیم بندی کرد . بر آورد تعداد اسپرینکلر های مورد نیاز : برای نصب اسپرینکلر لازم است ، قابلیت و ویژگی های مواد موجود در هر محل بر آورد شود . محل های مختلف از نظر استعداد آتش گیری به سه گروه تقسیم میشوند : 1 – فضاهای با خطر کم : محل هایی که دارای مقادیر کم از مواد قابل اشتغال است و انتظار میرود سرعت پیشرفت آتش سوزی احتمالی ، در چنین مکانی نسبتا کند باشد مانند مساجد ، محیط های آموزشی و موزه ها 2 – فضاهایی با خطر متوسط : محل هایی که تا اندازه ا ی مواد آتش گیر دارند و سرعت پیشرفت آتش سوزی احتمالی در چنین مکانی متوسط باشد مانند : نانوایی ها ، رختشورخانه ها ، کنسرو سازی ها ، صنایع لبنی ، آسیابهای غلات ، کارگاههای تولیدی چرم ، صنایع کاغذ ، اسکله ها ، باراندازها ، صنایع لاستیک و کارگاههای چوب 3 – فضاهایی با خطر زیاد : مقدار مواد قابل اشتغال زیاد است . گرد و غبار ، پرز و کرک آتش گیر در محیط وجود دارد و پیشرفت آتش سوزی احتمالی در این چنین مکانی زیاد است . مانند : کارگاههای ریخته گری تحت فشار ، کارگاههای بازیافت لاستیک ، کارگاههای تشک دوزی ، مبلمان و یا تو دوزی خودروها که از فوم پلاستیک استفاده می کنند ، کارگاههای اشباع آسفالت و کارگاههای غوطه وری رنگ . فاصله ی بین دو اسپرینکلر ، بر پایه ی میزان خطر اشتغال محیط تعیین می شود به طوری که در محیط هایی با خطر کم و متوسط حداکثر 15 فوت و در محیط هایی با خطر زیاد 12 فوت باشد . البته بسیاری از متخصصان می گویند که برای اطمینان بیشتر بهتر است هرگز فاصله میان اسپرینکلر بیش از 8 فوت نباشد . زیرا ممکن است به مرور از عملکرد اسپرینکلر کاسته شود . به این نکته نیز باید توجه داشت که هرگاه به هر دلیلی فاصله میان دو اسپرینکلر کمتر از 6 فوت باشد لازم است به منظور Cold Soldering ( سرد شدن بخش گداز پذیر اسپرینکلر به علت پاشش آب اسپرینکلر مجاور است ) که در این صورت در موقع لزوم اسپرینکلر فعال نخواهد شد . موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت این است که اسپرینکلرها برای مقابله با آتش سوزی در همان طبقه ای که نصب شده اند طراحی شده اند . بنابر این برای حفظ اثر بخشی اسپرینکلر ها و جلوگیری از گسترش آتش سوزی به طبقات دیگر لازم است با به کار افتادن اسپرینکلر ، همه درها ، پنجره ها و دریچه ها بسته نگه داشته شوند . پس از آنکه تعداد اسپرینکلر ها مشخص شد لازم است قطر لوله های آب نیز معلوم شود . قدرت پوشش هر لوله اصلی عمودی در سیستم اسپرینکلر بر پایه خطرات موجود در محیط تعیین می شود . به طوری که برای خطرات کم و متوسط 52 هزار فوت مربع و برای خطرات زیاد 25 هزار فوت مربع خواهد بود . برای برآورد قطر لوله های افقی دو روش وجود دارد .

1 – جدول تعیین قطر لوله

2 – روش محاسبات هیدرولیک

معمولا به کارگیری جداول تعیین قطر لوله موجب میشود

قطر لوله ها بیش از اندازه برآورد شود که به نوبه ی خود موجب افزایش هزینه ها می شود. در عوض این روش نسبت به تغییر خطرات محیطی انعطاف پذیر است .

با استفاده از روش های محاسبات هیدرولیک می توان قطر مورد نیاز لوله را به دقت محاسبه کرد .

این روش اقتصادی تر است .

ولی نسبت به تغییر خطرات محیطی انعطاف ندارد.

به همین دلیل ، کاربرد این شیوه نیاز به آینده نگری دارد. جداول تعیین قطر بر پایه خطرات محیطی و بیشترین تعداد اسپرینکلر که به لوله متصل هستند قطر لوله ها را پیشنهاد می دهند البته این جداول ارائه شده تنها برای اسپرینکلر هایی با روزنه ی 2 اینچ مناسب هستند برای کاربرد دیگر روزنه ها لازم است روش محاسبات هیدرولیک به کار روند .

جدول تعیین قطر لوله در سیستم اسپرینکلر برای محیط هایی با خطرات کم

sprinklers  maximum                     In . pipe can supply

3                               1 ¼

5                               1 ½

10                             2

30                             2 ½

60                             3

100                           3 ½

Area  Limit  of  52000  sq.FT                             4

جدول : تعیین قطر لوله در سیستم اسپرینکلر برای محیط هایی با خطر متوسط

sprinklers  maximum                   In . pipe  can  supply

3                                                                1.¼

5                                                                1.½

10                                                               2

20                                                              2.½

40                                                               3

65                                                               3.½

100                                              4

160                                              5

275                                               6

Area  Limit  of  52000  sq . RT                                  8

جدول : تعیین قطر لوله در سیستم اسپرینکلر برای محیط هایی با خطر زیاد

sprinkiers  maximum                In . pipe  can  supply

2                                 1.¼

5                                 1.½

8                                 2

15                               2.½

27                               3

40                               3.½

55                               4

90                               5

150                             6

Area  Limit  of  25000  sq . ft                     8

بررسی و تعویض اسپرینکلر ها : هر گاه اسپرینکلرها در یک محیط مناسب و غیر مخرب به کار برده شوند ممکن است تا 50 سال نیز کارایی داشته باشند . ولی افزون بر مدت کاربرد هر اسپرینکلر عوامل دیگری همچون مواد خورنده در هوای محیط ، نشت ذرات و یا رنگ ، ضربه های مکانیکی ، اضمحلال بخش گداز پذیر و ... بر نیاز به تعویض اسپرینکلر ها موثر هستند . بنابر این لازم است در طی گشت های ایمنی بر سلامت اسپرینکلر ها نظارت کافی بعمل آید . ودر صورت نیاز تعویض شوند . افزون بر آن لازم است در فواصل زمانی 10 سال یکبار نمونه هایی از اسپرینکلرهای نصب شده انتخاب شود و RTi آنها آزموده شود . در صورتی که جواب آزمون مناسب بود نیازی به تعویض نیست . معمولا یک در صد از کل اسپرینکلرها در هر دوره آزمایش میشوند . در هر صورت نمونه های بررسی شده باید تعویض شوند . برخی از مواردی که نمی توان اسپرینکلر به کار برد : -فضای کوچک و بسته ، مانند خودروها -ارتفاع بیش از 15 متر -هنگامی که تجهیزات الکتریکی مد نظر باشند . البته برای حفاظت مبدل ها و دیگر وسایل الکتریکی نفت سوز می توان از افشانه های آب استفاده کرد -کمبود منابع آب

سیستم های افشانه ا ی آب : یک حالت دگرگون یافته از اسپرینکلرها هستند که در برخی ویژگی ها با یکدیگر تفاوت دارند : -اسپرینکلر ها برای حفاظت یک منطقه به کار میروند در صورتی که افشانه ها برای یک موضع ویژه به کار میروند -هر اسپرینکلر به تنهایی در برابر آتش واکنش نشان می دهد و باز میشود در صورتی که افشانه ها به یکباره و با هم به کار می افتند -پخش آب در اسپرینکلر ها به صورت عمودی است و یک ناحیه ی چتر مانند را پوشش خود قرار میدهد ولی افشانه های آب در همه جهات آب را پخش می کنند .

نتیجه گیری: برای تعیین خاموش کنندها برای هر قسمت با توجه به مساحت هر بخش و با در نظر گرفتن اینکه هر دتکتور و خاموش کننده بایستی حداقل مقدار معیینی از فضا را پوشش دهد استفاده شده است لذا جا نمایی کاشفها و سیستم های اطفاء حریق بسیار مهم بنظر میرسد. بررسی های انجام گرفته نشان از آن دارد که مدیریتها باید نسبت به مسائل ایمنی حساس بوده و به همین خاطر نسبت به تجهیز کارگاهها به امکانات اعلام و اطفاء حریق طبق استانداردها و سایر وسائل ایمنی اقدام کافی را مبذول داشته باشند

آشنایی با کپسول های آتش نشانی قابل حمل

کپسول های آتش نشانی قابل حمل،طوری طراحی شده اند که به آسانی برای آتش سوزی های کوچک وقابل کنترل مورد استفاده قرار می گیرند.

جهت استفاده از این کپسول ها باید به بر چسب روی آنها توجه شود چرا که برروی این بر چسب ها اطلاعاتی در مورد کپسول مورد استفاده نوشته شده است.هر کپسول، ویژه ی خاموش کردن نوع خاصی از آتش طراحی شده و استفاده نادرست انها ممکن است باعث مشتعل تر شدن آتش و بروز خسارات جبران ناپذیری گردد.محل نصب و قابل دسترس بودن این کپسول ها ،نکته مهم دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. باید دقت نمود که این کپسول ها در محل های قابل مشاهده و قابل دسترس ،با برسی های دقیق فیزیکی ،نصب شده و در اختیار افرادی قرار گیرند که با کاربرد آنها آشنایی کافی داشته باشند.استاندارد ((انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی)) وجود یک مهندس یا بازرس آتش نشانی را جهت نظارت ماهیانه یا سالانه بر کپسول های آتش نشانی قابل حمل ، الزامی ندانسته اما نگهداری و مراقبت و نیز تعمیرات آنها باید توسط مالک،ساکنان و یا نمایندگان مشخص انجام شود. بهتر است تعمیرات و نگهداری این کپسول ها توسط نماینده آتش نشانی و یا فردی آموزش دیده ایمنی صورت پذیرد.

چگونه با یک کپسول آتش نشانی کار کنیم؟

در ابتدا آتش سوزی را تشخیص دهید تا بتوانید با استفاده از برچسب روی کپسول ها،کپسول مناسب را برای خاموش نمودن آتش انتخاب کنید. بعد از انتقال کپسول به محل آتش سوزی،عملیات زیر را به ترتیب انجام دهید:

1.      میله ضامن را بکشید.

2.      سر شیلنگ کپسول را به سمت  آتش قرار دهید.

3.      دستگیره را فشار دهید.

4.      شیلنگ کپسول را به سمت مرکز آتش قرار دهید

چگونه یک کپسول آتش نشانی مناسب انتخاب کنیم؟

1.      برای انتخاب یک کپسول مناسب باید به نکات متعددی توجه کرد:

2.      مواردی که در محیط باعث بروز آتش سوزی شده اند.

3.      شدت آتش سوزی و سرعت انتشار آتش.

4.      تناسب کپسول ها برای شرایط موجود.

5.      کاربرد آسان.

6.      در دسترس بودن افراد آشنا به کار کپسول.

7.      شرایط محیطی از جمله دما،باد،جریان هوا،وجود بخارات خطرناک و.......

8.      مسایل مربوط به سلامتی و ایمنی کاربرد.

9.      لزوم نگهداری و حفاظت از کپسول.

طبقه بندی کپسول های آتش نشانی

کپسول های آتش نشانی قابل حمل، شامل چهار نوع A,B,C,D هستند.

آتش سوزی های نوع A توسط موارد قابل احتراق معمولی مانند برگ، خاشاک، چوب و پارچه ایجاد می شود.

این نوع آتش سوزی ها را باید با استفاده از آب و یا مواد خاموش کنندهآتش با پایه آبی و یا پوشاندن مواد قابل اشتعال توسط یک ماده خشک شیمیایی چند منظوره خاموش نمود.

خاموش کننده هایی نظیر مخازن آب تحت فشار ، مواد شیمیایی خشک چند منظوره، مواد آبی تشکیل دهنده لایه( AFFF) و یا ماده فلوئوروپروتئن تشکیل دهنده لایه(FFFP) و هالون جهت خاموش کردن آتش های نوع A بسیار مناسبند.

اگر آتش سوزی توسط مایعات قابل اشتعال مانند  نفت،بنزین،گریس یا رنگ ایجاد گردد ، آتش سوزی از نوع B می باشد .

آتش های نوع B را باید توسط روش ((خفه کردن )) خاموش نمود. در نتیجه باید کپسول های آتش نشانی استفاده شود که پوششی برروی مواد آتشزا ایجاد نموده و از این طریق  آتش را خاموش می کنند.

از موادی نظیر  مواد شیمیایی خشک معمولی و یا چند منظوره ،دی اکسید کربن،هالون، مواد آبی تشکیل دهنده لایه(AFFF) یا ماده فلوئوروپروتئن تشکیل دهنده لایه(FFFP) ، جهت خاموش نمودن این آتش ها استفاده می شود.

آتش سوزی هایی که در تجهیزات برقی رخ می دهد ، از نوع C است. این نوع آتش سوزی ها را باید توسط یک ماده خاموش کننده نارسانا خاموش کرد تا از برق گرفتن اجتناب شود.

قبل از انجام هر کاری باید سریع تر جریان برق را قطع کرد. موادی مانند مواد خشک شیمیایی، دی اکسید کربن و هالون برای خاموش نمودن این گونه آتش ها مناسبند.

آتش سوزی های نوع D توسط فلزات قابل اشتعال مانند ذرات و براده های فلزاتی مانند منیزیم، آلیاژهای پتاسیم و..........رخ می دهد . این نوع آتش ها را باید با خفه کردن آتش توسط ترکیبات پودری خشک که در کپسول طراحی شده  برای این نوع آتش سوزی ها وجود دارند، مهار نمود.

توجه : امروزه تولید هالون ممنوع شده است اما از هالون بازیافت شده می توان برای شارژ و سرویس کپسول های آتش نشانی استفاده کرد . البته مواد شیمیایی بی ضرری وجود دارند که برای کپسول های جدید قابل استفاده اند اما هیچ کدام از آنها برای کپسول های فعلی قابل استفاده نیستند .

سیستم های علامت گذاری

موارد استفاده و عدم استفاده از یک کپسول ازیک کپسول آتش نشانی ، توسط برچسب روی کپسول تعیین می شوند . علائم تصویری به راحتی توسط همگان قابل استفاده و قابل درک هستند . البته می توان از علائم نشانه گذاری حرفی نیز دراین موارد استفاده کرد .

انواع کپسول های آتش نشانی

کپسول های ذخیره آب تحت فشار:

این  کپسول ها آب را با فشار تخلیه می کنند و زمانی قابل استفاده اند که مواد سوختنی باید سرد و خیس شوند.

کپسول های حاوی مواد شمیایی خشک تحت فشار :

مواد شمیایی خشک تحت فشار فرآیند آتش گیری را دچار اختلال نموده و با پوشاندن سطح مواد آتش گیر را دچار اختلال نموده و با پوشاندن سطح مواد آتش گیر ، مانع از رسیدن اکسیژن به آن می شود . این نوع کپسول ها ، یکی از پر مصرف ترین کپسولهای آتش نشانی به شمار می روند .

AFFF تحت فشار .

این نوع کپسول ها توسط یک محلول کف غلیظ می توانند آتش را خاموش کنند . این کف های آبی تشکیل دهنده لایه (AFFF) ، سطح مایعات قابل اشتعال را پوشانده و مانع از رسیدن اکسیژن به آتش می شوند .

کپسول های هالون 1211 و حاوی مواد هالوژن دار :

خاموش کننده های هالوژن دار از طریق فرآیند های شیمیایی ، آتش گیری را دچار اختلال می کنند و هیچ اثری از خود باقی نمی گذارند . این خاموش کنندها به طور سنتی برای خاموش کردن آتش در تجهیزات برقی استفاده می شود . ایمنی صنعت پوشان کیان

تعیین اندازه ، شیوه و محل نصب کپسول های آتش نشانی :

انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی آمریکا ، حداقل تعداد کپسول های لازم در یک محل را بر اساس نوع آتش سوزی های احتمالی تعیین می کند .

نوع A:حجم سکونت : کم، متوسط ، زیاد /حداقل میزان کپسول های تکی 2AY/2-AY4-Aحداکثر مساحت برواحد کپسول3000/sq ft 1500 1000:

حداکثر مساحت برای هر کپسول11,250 11,250/sq ft 11,250  : حداکثر فاصله جابه جایی برای هر کپسول:15 ft 75 75 برای برآورده سازی نیاز های مربوط به یک کپسول4-A می توان از یک کپسول آبی دوونیم گالنی استفاده نمود .  ایمنی صنعت پوشان کیان

نوع c : همانطور که قبلا اشاره شد کپسول های نوع c زمانی استفاده می شوند که آتش سوزی در تجهیزات برقی رخ دهد و بایستی یک ماده نا رسانا در مورد آنها به کار گرفته شود .

از آنجایی که خود آتش سوزی بایستی در انواع a یا b دسته بندی شود ، خود کپسول ها نیز باید بر اساس استاندارد های نوع a و b تعیین اندازه شده و تعبیه شوند .

نوع D: کپسول های آتش نشانی و یا مواد خاموش کننده ای که برای این منظور استفاده می شوند ، نباید فاصله حمل آنها با بروز آتش بیشتر از 75 فوت باشد. ایمنی صنعت پوشان کیان.

آزمایش و نظارت بر کپسول ها :

کپسول های آتش نشانی باید در هنگام نصب و بعد از آن ، هر 30 روز یکبار مورد بازرسی قرار گیرند . جهت بازرسی باید به نکات زیر توجه نمود :

در دسترس بودن و دید کافی  :

وجود دستورات کاربردی بر روی پلاک حاوی نام کپسول به طور خوانا و به شکلی که پلاک به سمت خارج قرار گیرد.

مهرو موم ایمنی و کلیه نشانگرهای مربوط ، سالم و دست نخورده باشد . پر بودن کپسول که با وزن نمودن کپسول مشخص می شود.

عدم وجود صدمات فیزیکی مانند خوردگی ، نشتی و یا گرفتگی نازل درجه فشار و نشانگر آن ، باید محدوده فشار قابل کاربرد را نشان دهد .  ایمنی صنعت پوشان کیان

بررسی دقیق چرخها لاستیک ها و گاری (برای کپسول های چرخ دار  شلنگ و نازلها .                                                                                                                                                 بر چسب سامانه شناسایی مواد خطر ناک (hmis)باید در محل نصب شده باشد .

در صورتی که بعد از بررسی های انجام شده نقایصی در مورد محل قرار گیری  دسترسی مشکلات مربوط به برچسب مشخصات کپسول و . . . مشاهده گردید بایستی هر چه سریع تر جهت اصلاح نواقص اقدام نمود .

نکات ایمنی در انبار داری مواد قابل اشتعال

مواد قابل اشتعال شامل موادی است که به صورت جامد ،‌گرد ،‌مایع ، بخار یا گاز و با اختلاط با اکسیژن هوا در حرارت معینی (بسته به نوع ماده ) به وسیله شعله جرقه یا منابع حرارتی دیگر محترق و سپس مشتعل می شوند . برای ادای توضیح بیشتر باید گفت که در عمل معمولاَ از اختلاط بخار یک سوخت (ماده قابل اشتعال) و یا ذرات ریز گرد آن در حرارت معینی با مقدار هوای کافی و روشن کردن آن عمل احتراق و سپس اشتعال رخ می دهد. بنابراین برای آنکه سوخت جامد قابل اشتعالی را بسوزانیم لازم است مقداری از آن را که به قدر کافی بخار ایجاد کند و آتش بگیرد حرارت دهیم . ضمناَ چون در یک حرارت معین مایعات دارای فشار بخار بیشتری نسبت به جامدات می شوند لذا مایعات قابل اشتعال سریعتر از جامدات قابل اشتعال آتش می گیرند . مسلم است که گردها و گازهای قابل اشتعال خیلی سریعتر از دو دسته مذکور محترق و مشتعل می شوند. در این صورت اختلاف و نسبتی را که در احتراق و اشتعال مواد جامد ، مایع ، گرد ، بخار و یا گازهای قابل اشتعال وجود دارد می توان به ترتیب زیر بیان کرد .

جامدات قابل اشتعال اهسته تر محترق و مشتعل می شوند . مایعات نسبتاَ سریعتر و گازها آنقدر سریع محترق و مشتعل می شوند که اغلب تولید انفجار نیز می کنند .

در انبار کردن مواد قابل اشتعال مراتب زیر باید رعایت گردد :‌

1- مواد جامد ،‌مایعات ، پودر ، بخار و گازهای قابل اشتعال خطرناک را در انبارهایی نگهداری کنید که درجه برودت آنها مانع از آتش گرفتن خود بخود در مواردی که بخارات مواد مذکور با هوا مخلوط است بشود .

2- انبار باید از تهویه کافی برخوردار باشد تا در صورت نشت و انتشار معمولی بخارات قابل اشتعال از ظروف به حد کافی در هوا رقیق شوند و جرقه ای نتواند آنها را روشن و مشتعل سازد .

3- استعمال آتشهای باز مثل جوش کاری و کلیه وسایلی که ممکن است موجب ایجاد جرقه بشود در اینگونه انبارها بایستی ممنوع شود . به طور کلی این قبیل انبارها را دور ازاماکنی که خطر ایجاد حریق در آن یافت می شود منظور کنید.

4- استعمال دخانیات و بردن کبریت و فندک به این اماکن باید اکیداَ ممنوع باشد تابلوهایی بدین منظور در محلهای لازم نصب کنید.

5- برای گرم کردن اتاق کارکنان در این قبیل انبارها از شوفاژ برقی ضد اشتعال یا شوفاژ بخار آب استفاده کنید.

6- برای تأمین روشنایی از سیم کشی استاندارد و چراغ ضد شعله استفاده کنید . کلیدهای برق جعبه فیوز و غیره نیز بید از نوع ضد شعله باشند.

7- قسمتهای فلزی انبار از نظر جریانات الکتریسیته باید دارای اتصال زمین کامل باشند.

به طور کلی برای جلوگیری از مخاطرات صاعقه و الکتریسته ساکن انبار باید دارای تجهیزات کافی باشد . تجهیزات مذکور را به طور مرتب مورد بازرسی قرار دهید و در فواصل زمانی معین آزمایش کنید.

8- ساختمان انبار باید در مقابل آتش سوزی مقاوم باشد.